Nắm bắt tâm lý con người theo lứa tuổi để hiểu con hơn

Những bất đồng giữa hai thế hệ cha mẹ và con cái có thể sẽ gay gắt nếu không có sự thấu hiểu giữa đôi bên. Thực tế, không ít các bậc phụ huynh đặt ra câu hỏi làm thế nào để hiểu con mình muốn gì và cần gì, bởi mỗi độ tuổi lại có tâm lý và những mong cầu không giống nhau. Lúc này, việc tìm hiểu và nắm bắt được tâm lý con người theo lứa tuổi sẽ giúp cha mẹ có cơ hội hiểu con mình hơn.

1. Tại sao cha mẹ cần nắm bắt giai đoạn phát triển tâm lý con người theo lứa tuổi?

Hành vi, thái độ, tình trạng sức khỏe tinh thần của con sẽ biến đổi liên tục. Cha mẹ cần hiểu những kiến thức về tâm lý con người theo lứa tuổi để biết cách nuôi dưỡng, chăm sóc, và bảo vệ con trước những rối loạn tâm lý không mong muốn.

Hiểu tâm lý con người theo lứa tuổi là gì

Theo thống kê của UNICEF, có từ 8-29% trẻ em và trẻ vị thành niên mắc các vấn đề liên quan tới sức khỏe tâm thần ở nước ta. Bộ Y tế cũng khẳng định, có tới 15% trong số 95.000.000 người Việt Nam thường xuyên phải chịu căng thẳng và các rối loạn tâm lý, đặc biệt là độ tuổi giới trẻ, chịu nhiều stress và áp lực. 

Mỗi một giai đoạn tuổi, con sẽ có những hành vi đặc trưng và điển hình và được chia ra làm 04 nhóm nổi bật:

• Trẻ 0-1 tuổi, hay còn gọi là trẻ sơ sinh.

• Trẻ 1-3 tuổi, trẻ trong giai đoạn tập đi.

• Trẻ 4-12 tuổi.

• Trẻ từ 13-18 tuổi, hay được gọi là thanh thiếu niên. 

Nắm bắt được các giai đoạn phát triển tâm lý của con trẻ, các bậc phụ huynh sẽ có thêm kiến thức để nâng niu, bảo vệ cảm xúc, giúp con tránh khỏi tiêu cực. 

2. Đặc điểm tâm lý con người theo độ tuổi từ 0 đến 1

Trẻ ở độ tuổi từ 0 đến 1 còn được gọi là trẻ sơ sinh. Các giai đoạn phát triển tâm lý con người theo lứa tuổi này sẽ được phân ra làm 3: trẻ từ 0 tới 3 tháng (trẻ vừa mới chào đời), trẻ từ 3 tới 8 tháng và 9 tới 12 tháng.

2.1 Giai đoạn 0 đến 3 tháng

Đối với những trẻ chỉ vừa mới ra đời vài tháng, chúng có đặc điểm là giao tiếp bằng tiếng kêu và ánh mắt. Việc mà chúng thường làm là lắng nghe giọng nói của cha mẹ. Tới tháng thứ 2 hoặc thứ 3, trẻ có thể biết cười. 

Trẻ nhỏ vài tháng tuổi chỉ giao tiếp bằng ánh mắt

2.2 Giai đoạn 3 đến 8 tháng

Khi trẻ được hơn 3 tháng tuổi, nó có thể lắng nghe được những lời mà cha mẹ nói. Bé bắt đầu biết khóc khi buồn chán thất vọng và cười khi vui. Ở giai đoạn này, bé cũng biết nhận mặt người quen hay không quen. 

2.3 Giai đoạn 9 đến 12 tháng

Bé ở trong độ tuổi này thường quấn quýt ba mẹ rất thích được ôm và có thể ôm. Đồng thời những biểu hiện về sự vui cười hay đau buồn cũng rõ nét hơn. Chúng bắt đầu thấy vui vẻ khi ở bên bạn bè nhưng lại chưa quấn bạn. 

Xuyên suốt giai đoạn từ 0 đến 1 tuổi, có những tuần con có thể bị khủng hoảng. Vì vậy mà cha mẹ cần lưu tâm để biết cách chăm sóc sao cho phù hợp.

3. Trẻ từ 1 đến 3 tuổi có đặc điểm tâm lý như thế nào?

Lại tiếp tục phân nhánh thành hai nhóm là bé 1 tuổi và bé 2 đến 3 tuổi. 

3.1 Đối với bé một tuổi

Khi lên tới một tuổi, con bắt đầu nhận thấy chính mình ở trong gương. Và đồng thời nhận ra sự tồn tại của một người hay một vật nào đó dù có thể không nghe thấy hay nhìn thấy.

3.2 Đối với bé hai đến ba tuổi

Cảm xúc của trẻ ở độ tuổi này cũng đã được bộc lộ rõ nét. Tuy nhiên lại thay đổi như chong chóng. Chúng dễ dàng có thể giận dữ và nổi cơn thịnh nộ khi không vừa ý với một điều gì đó. Bởi chúng đang trong độ tuổi cố gắng tìm ra mình là ai, và quan điểm của chúng là “muốn thì mới bắt đầu làm”. Giai đoạn này, bé tiếp xúc gần hơn với người lạ. 

Những câu hỏi như: cái gì như thế nào tại sao cũng sẽ đặt ra liên tục cho các bậc phụ huynh bởi chúng bắt đầu cảm thấy tò mò. Khi lên 3, trẻ đã có thể hợp tác với các bạn đồng trang lứa để tham gia các hoạt động nhóm. Ngoài ra, trẻ đã nhận thức được rằng nó đang làm sai. Trí tưởng tượng của trẻ ở trong độ tuổi này cũng đang dần phát triển. Hầu hết tất cả các trẻ đều bị thu hút bởi trò chơi đóng vai. 

Trẻ bắt đầu tiếp thu ý kiến cha mẹ khi lên 3

4. Đặc điểm phát triển tâm lý con trẻ từ 4 đến 12

Trẻ 4-5 tuổi (trước đi học), trẻ 6-10 tuổi (trẻ tiểu học), trẻ 11-12 tuổi (trẻ dậy thì) là 3 giai đoạn phát triển mà ở đó, mối quan hệ, tình cảm, cảm xúc, hành động của trẻ đều không giống nhau. 

 4.1 Các giai đoạn phát triển tâm lý theo lứa 4-6 tuổi

Ở lứa tuổi này, trẻ rất thích kết bạn và làm việc nhóm. Tuy nhiên sự tức giận sẽ được thể hiện trực tiếp qua hành động và lời nói. Trẻ đã tạo được khả năng độc lập nhưng vẫn cần bố mẹ

Trẻ có độ tuổi lớn hơn 5 rất cần sự yêu thương và chú ý từ phụ huynh. Có đôi lúc các con chưa thể thích nghi được với vấp ngã nên cần được yêu thương. Bởi các con đang muốn chứng tỏ bản thân và có nhu cầu trở thành người giỏi nhất. 

Trẻ 7-10 tuổi bắt đầu có nhận thức rõ hơn về việc mình làm, sợ bị chỉ trích và thường để ý tới cách mà mọi người xung quanh phản ứng. Nói chính xác hơn là chúng nhạy cảm và cần sự động viên, cổ vũ từ cha mẹ. 

 4.2 Các giai đoạn phát triển tâm lý theo lứa 10-12 tuổi

Trẻ dậy thì bắt đầu nhìn thế giới một cách phức tạp hơn. Vì vậy mà sẽ có sự thay đổi lớn trong cảm xúc suy nghĩ. Chúng dần trưởng thành và xác định được hướng đi rõ ràng cho mình. 

Thời gian dành cho bạn bè nhiều hơn khi bước vào tuổi 11. Trẻ dần hạn chế tham gia các hoạt động cùng gia đình.

Trẻ dần hạn chế tham gia các hoạt động cùng gia đình

5. Hiểu tâm lý con người theo lứa tuổi từ 13 đến 18

Một số trẻ có thể gặp phải vấn đề về rối loạn tâm lý tuổi dậy thì. Điều này khiến cho cảm xúc thay đổi liên tục và phụ huynh phải theo dõi sát sao. 

5.1 Các giai đoạn phát triển tâm lý theo lứa 13-14 tuổi

Trẻ ở độ tuổi này được gọi là thanh thiếu niên. Chúng bắt đầu có xu hướng quan tâm nhiều hơn tới bạn bè. Gần như sở thích về âm nhạc, cách ăn mặc, kiểu tóc, tính cách cũng bị ảnh hưởng bởi những người bạn xung quanh.

5.2 Các giai đoạn phát triển tâm lý theo lứa 15-18 tuổi

Áp lực đồng trang lứa bắt đầu xuất hiện từ những năm 11 tuổi. Thế nhưng phải cho tới năm lên 15 thì thanh thiếu niên mới có thể trực tiếp đối mặt với áp lực này mà không bị tự ti. 

Con trở nên tự lập và muốn tự mình làm tất cả. Thế nhưng chúng lại rất dễ bị choáng ngợp bởi những điều mới mẻ sắp diễn ra. Chẳng hạn như tốt nghiệp, chọn ngành đại học và bước vào đại học, hay thậm chí là lập gia đình. Những mối quan hệ bạn bè mật thiết cũng được hình thành trong giai đoạn này.

Tuy nhiên, đây cũng là thời điểm nhạy cảm khi trẻ xuất hiện những ham muốn về tình dục. Chúng có khả năng nhận thức một cách cụ thể hơn về xu hướng tình dục của mình. 

Con gặp những áp lực khi trưởng thành

Dựa trên tâm lý con người theo lứa tuổi, ở mỗi giai đoạn trẻ sẽ có những mong cầu và suy nghĩ khác nhau. Để con phát triển một cách toàn diện và vượt trội, cha mẹ cần nắm được cách để nuôi dưỡng cảm xúc tinh thần của trẻ, và khai phá được tiềm năng ở con mình. 

Các bậc cha mẹ cần đồng hành với con trong các cột mốc phát triển quan trọng. Để làm được điều đó, các bậc phụ huynh phải nắm bắt được tâm lý con người theo lứa tuổi như MEDLATEC đã đề cập ở trên!