Sốc phản vệ: Nguyên nhân triệu chứng và cách phòng tránh

Sốc phản vệ là phản ứng quá mẫn của cơ thể đối với yếu tố dị nguyên. Tình trạng này có thể khiến bệnh nhân tử vong nhanh nếu không được cấp cứu và chữa trị kịp thời. Vậy đâu là nguyên nhân gây ra tình trạng này, triệu chứng nhận biết và cách phòng tránh ra sao?

1. Sơ lược thông tin về sốc phản vệ

Sốc là hiện tượng suy tuần hoàn khiến cung cấp các mô cơ quan không được đáp ứng đủ nhu cầu oxy, dẫn đến tình trạng suy đa tạng trên bệnh nhân.

Sốc phản vệ từng được coi chỉ là một mô hình thí nghiệm hiếm gặp trên thực tiễn. Thế nhưng, công trình nghiên cứu của hai nhà khoa học người Pháp Richet và Portier đã làm sáng tỏ cơ chế và đặt tên cho hiện tượng mới này. Sốc phản vệ còn được hiểu là tình trạng “không có miễn dịch”, “không có bảo vệ” trước một số nguyên nhân khác nhau tác động vào cơ thể.

Sốc phản vệ tiến triển qua những giai đoạn sau:

• Giai đoạn 1: bắt đầu từ khi yếu tố mẫn cảm xâm nhập vào hoặc hình thành từ bên trong cơ thể.

• Giai đoạn 2: các hoạt chất như histamin, serotonin, bradykinin,… được giải phóng bởi sự kết hợp của dị nguyên và globulin miễn dịch IgE.

• Giai đoạn 3: dưới sự ảnh hưởng của các hoạt chất, những triệu chứng nguy hiểm xuất hiện như giãn động mạch, co thắt phế quản,… đe dọa đến tính mạng bệnh nhân.

Triệu chứng và diễn biến sẽ tùy vào lượng dị nguyên và cơ địa mỗi người

2. Nguyên nhân nào gây ra tình trạng này?

Xác định yếu tố nguyên nhân rất quan trọng đối với bệnh nhân bị sốc phản vệ, có vai trò mấu chốt đối với việc chẩn đoán cũng như điều trị. Vì vậy, bạn nên lưu ý một số nguyên nhân có thể là yếu tố khiến cơ thể rơi vào tình trạng nguy hiểm sau đây:

Thuốc

Rất nhiều loại thuốc có thể gây nên tình trạng sốc cho bệnh nhân khi sử dụng bởi phản ứng quá mẫn của cơ thể hoặc lượng thuốc được hấp thụ quá nhanh, quá nhiều trong thời gian ngắn,… Một số loại thuốc cần lưu ý như sau:

• Các loại thuốc có phân tử lớn: huyết thanh miễn dịch (bạch hầu, ho gà,…), vacxin (uốn ván, sởi,...), dextran,…

• Enzym: Trypsin, Penixilinaza, Chymotrypsin, Asparaginase,…

• Một số loại hoocmon: Insulin, Oestradiol, Vasopressin, hormon cận giáp,…

• Thuốc gây tê: Lidocaine, Novocaine, Procaine

• Một số loại thuốc khác: vitamin nhóm B, Heparin, Acetysal, Indomethacin, dẫn xuất của Aminopyrine,…

Động vật

Nọc độc của một số loài động vật cũng có thể làm xuất hiện các triệu chứng dị ứng như hoặc thậm chí gây sốc cho con người, ví dụ như các loại ong (ong bắp cày,…), kiến lửa,…

Cơ chế sốc do côn trùng cắn khá giống với nguyên nhân do thuốc. Nếu bị tác động bởi một lượng độc lớn hoặc cơ thể quá mẫn cảm với độc tố, tình trạng bệnh nhân có thể chuyển biến rất nguy kịch. 

Thức ăn

Mỗi ngày, bạn luôn cần cung cấp cho cơ thể nhưng bữa ăn dinh dưỡng để có được nguồn năng lượng cần thiết. Thế nhưng, bạn nên chú ý với những món ăn chưa từng thử trước đó hoặc các thực phẩm bạn đã từng bị dị ứng (với triệu chứng như nổi mề đay, chóng mặt, buồn nôn, khó thở,…) khi sử dụng. Những thức ăn gây dị ứng thường gặp như:

• Sữa bò: do thành phần beta lactoglobulin có tính kháng nguyên mạnh nên có thể gây ra tình trạng sốc hay rối loạn tiêu hóa, phù Quincke,…

• Trứng gà: lòng trắng hay lòng đỏ của trứng gà đều là những protein có tính kháng nguyên mạnh. 

• Thịt gà: người bị dị ứng với trứng gà cũng không nên dùng thịt gà. Tuy nhiên, tùy theo cơ địa mỗi người nên sẽ có trường hợp dị ứng với một trong hai loại hoặc cả hai. Đồng thời, bạn cần cẩn trọng với các loại vacxin có sử dụng phôi gà trong sản xuất.

Bạn nên chú ý tránh xa các yếu tố gây kích ứng trong cuộc sống thường ngày

Thời tiết

Thời tiết với nhiệt độ thấp, đột ngột trở lạnh, hoăc do ngâm mình lâu trong nước lạnh (biển, sông, hồ,…) đều có thể khiến cơ thể bị kích ứng và dẫn đến tình trạng sốc.

3. Triệu chứng thường gặp trên thực tế là gì?

Do yếu tố cơ địa tùy theo mỗi người nên các triệu chứng thực tế rất đa dạng, thời gian tiến triển có thể từ vài dây hoặc đến khoảng 30 phút. Bạn cần chú ý đến các dấu hiệu sớm như bồn chồn, lo lắng, tim đập nhanh, khó thở,… 

Tình trạng diễn biến được chia thành những cấp độ sau:

• Cấp độ nhẹ: bệnh nhân thường có cảm giác đau đầu, chóng mặt cùng với tinh thần hoang mang, lo lắng. Tuy nhiên, một số trường hợp xuất hiện mẩn ngứa, sưng phù cục bộ (mí mắt, tai, tay, chân,…); đau bụng, buồn nôn hoặc nôn,…

• Cấp độ trung bình: những triệu chứng có biểu hiện nặng hơn như nổi mề đay khắp người, da nhợt nhạt, môi thâm, khó thở, co giật hoặc thậm chí hôn mê, xuất huyết tiêu hóa,…

• Cấp độ nặng: diến biến trở nặng nhanh, chỉ xảy ra trong vài giây đầu tiên. Bệnh nhân rơi vào tình trạng mất ý thức, hôn mê sâu, co giật, nghẹt thở, da tím tái,… và có thể tử vong nếu không được ứng cứu kịp thời.

Đảm bảo hô hấp là bước quan trọng nhất trong cấp cứu cho bệnh nhân sốc

4. Làm thế nào để phòng tránh nguy cơ gây sốc

Để tránh rơi vào tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, điển hình là hiện tượng sốc phản vệ. Bạn nên chuẩn bị cho mình một số kiến thức phòng ngừa như sau:

• Đối với các loại thức ăn: không nên sử dụng những món ăn chứa các loại thực phẩm quá mẫn đối với cơ thể. Nếu các biểu hiện chỉ với cấp độ nhẹ, bạn không nên quá lo lắng mà hãy để cho cơ thể tự đào thải yếu tố dị nguyên. Với trường hợp trung bình và nặng, bạn cần đến và xử trí ngay tại cơ sở y tế gần nhất.

• Đối với các loại thuốc hay vaccine: bạn nên trao đổi thông tin kỹ càng và trung thực đối với nhân viên y tế để được lựa chọn các loại vaccine, cũng như phác đồ điều trị thích hợp để tránh gây tình trạng dị ứng hoặc sốc thuốc.

• Giữ mình tránh xa các loại côn trùng có nọc độc. Trong trường hợp do tính chất công việc, bạn nên trang bị cho mình những phương tiện bảo hộ cần thiết (mũ, áo quần dài, ủng, găng tay,…), đảm bảo chất liệu vải dày và kín đáo để bảo vệ cơ thể.

Bệnh nhân cần được chữa trị tại cơ sở y tế uy tín và nhanh nhất có thể

Khi gặp người bị nạn có các triệu chứng sốc phản vệ từ cấp độ trung bình trở lên cần ứng cứu, bạn nên giữ tinh thần bình tĩnh, động viên an ủi bệnh nhân nếu họ vẫn còn ý thức và gọi ngay đến cơ sở y tế gần nhất. Với đội ngũ y bác sĩ dày dặn kinh nghiệm, MEDLATEC có thể giúp bạn xử trí và đưa ra những phương án chữa trị chính xác, kịp thời, giúp cải thiện tình trạng bệnh nhân ổn định hơn.