Phân loại cholesterol và nguyên nhân tăng cholesterol trong máu

Chúng ta đã nghe nói nhiều về cholesterol và những bệnh lý do nó gây ra như mỡ máu cao, bệnh tim mạch như xơ vữa động mạch vành, tăng huyết áp,… Tuy nhiên, thực tế cholesterol cũng có vai trò rất quan trọng với sức khỏe con người, tham gia vào nhiều quá trình phát triển và hoạt động của cơ thể.

1. Cholesterol và phân loại

Cholesterol là chất béo, còn gọi là lipid, được cơ thể sản xuất và sử dụng trong các hoạt động sống. Cơ quan chịu trách nhiệm sản xuất chất béo này là gan, cung cấp đủ nhu cầu sử dụng của cơ thể. Ngoài ra, qua thực phẩm hấp thụ hàng ngày, con người cũng thu một lượng cholesterol nhất định, nhất là thực phẩm nguồn gốc động vật như: thịt lợn, thịt bò, sữa nguyên béo,…

Cholesterol là loại chất béo trong cơ thể người

Việc hấp thu lượng chất béo lớn từ thực phẩm, nhất là dầu nhiệt đới như dầu dừa, dầu hạt cọ,… có thể kích thích gan sản sinh ra nhiều lượng cholesterol hơn mức cần thiết. Khi đó, chất béo không được sử dụng hết sẽ tích tụ trong máu, cùng máu di chuyển đi khắp các cơ quan trong cơ thể.

Thực tế chất béo trong máu quá cao là nguy hiểm tiềm ẩn, làm tăng nguy cơ gây biến chứng như: đau tim, đột quỵ, xơ vữa động mạch, tắc mạch máu,… 

Cholesterol được phân làm 2 loại dựa trên protein kết hợp với cholesterol để cùng vận chuyển trong máu, cụ thể:

1.1. LDL cholesterol

Đây là loại cholesterol được vận chuyển bởi LDL, còn gọi là cholesterol xấu. LDL cholesterol được vận chuyển từ gan đến các cơ quan cần nó, nếu chất béo này trong máu quá cao có thể gây tích tụ, dẫn tới xơ vữa động mạch và nhiều biến chứng nguy hiểm khác.

HDL cholesterol còn gọi là chất béo tốt

1.2. HDL cholesterol

Đây là loại chất béo được vận chuyển bởi HDL, đưa từ tế bào trở lại gan để được phân hủy và thải ra ngoài. HDL cholesterol còn gọi là chất béo tốt, tuy nhiên nó không giúp loại bỏ hoàn toàn cholesterol xấu, chỉ loại được từ 1/3 - 1/4 lượng cholesterol trong máu.

Vì thế trong kiểm tra mỡ máu, ngoài đo cholesterol toàn phần, cần xem xét cả tỉ lệ cholesterol tốt và cholesterol xấu. Từ đó có thể đánh giá bệnh nhân có bị mỡ máu hay không cũng như các nguy cơ kèm theo như xơ vữa động mạch, tiểu đường, cao huyết áp,…

2. Cholesterol trong máu bao nhiêu là nguy hiểm?

Nồng độ cholesterol toàn phần và tỉ lệ các cholesterol trong máu có thể đo đơn giản và chính xác bằng xét nghiệm máu. Ngoài ra, nồng độ Triglyceride cũng đồng thời được kiểm tra để đánh giá toàn diện hơn, đây là chất béo mà cơ thể sử dụng để dự trữ năng lượng. 

Cụ thể, mức cholesterol trong máu là bình thường hoặc nguy hiểm như sau:

Cholesterol toàn phần TC

Mức bình thường: <200 mg/dL.

Mức ranh giới: 200 - 239 mg/dL.

Mức nguy cơ cao: >=240 mg/dL.

Cholesterol tốt HDL-C

Mức bình thường: >=60 mg/dL.

Mức ranh giới: Nam: 40 - 59 mg/dL; Nữ: 50 - 59 mg/dL.

Mức nguy cơ cao: Nam: <40 mg/dL; Nữ: <50 mg/dL.

Cholesterol xấu LDL-C

Mức bình thường: <100 mg/dL là bình thường; 100 -129 mg/dL là nguy cơ.

Mức ranh giới: 130 - 159 mg/dL.

Mức nguy cơ cao: 160 - 189 mg/dL là nguy cơ cao; >= 190 mg/dL là nguy cơ rất cao.

Triglyceride TG

Mức bình thường: <150 mg/dL.

Mức ranh giới: 150 - 199 mg/dL.

Mức nguy cơ cao: 200 - 499 mg/dL là nguy cơ cao; >=500 mg/dL là nguy cơ rất cao.

Xét nghiệm Cholesterol giúp đánh giá nguy cơ mắc bệnh tim mạch và đột quỵ

Dựa trên kết quả đo nồng độ Cholesterol các loại và tỉ lệ mỡ máu, bác sĩ cần kết hợp với các yếu tố khác để đánh giá nguy cơ đau tim, đột quỵ hoặc các bệnh lý liên quan. Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm: giới tính, tuổi tác, có hút thuốc lá không, huyết áp tâm thu, tiền sử bệnh lý.

Thang điểm SCORE thường được sử dụng để đánh giá nguy cơ tim mạch ở người khỏe mạnh không có triệu chứng lâm sàng. Từ đó bệnh nhân có thể ước lượng nguy cơ bị xơ vữa mạch máu gây đột quỵ, cơn bệnh tim, bệnh động mạch tắc nghẽn gây tử vong hay không trong vòng 10 năm tới.

3. Nguyên nhân làm tăng Cholesterol trong máu

Cholesterol do gan sản sinh và Cholesterol nạp vào cơ thể qua thực phẩm đều làm tăng Cholesterol trong máu, do những nguyên nhân sau:

3.1. Lối sống không lành mạnh

Các thói quen sau là nguyên nhân hàng đầu gây Cholesterol trong máu cao, tăng nguy cơ biến chứng tim mạch:

Chế độ ăn uống không lành mạnh

Sử dụng quá nhiều thực phẩm Cholesterol cao, đặc biệt là các chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa như: thức ăn nhanh, đồ chiên rán nhiều dầu mỡ, thực phẩm chế biến sẵn, thịt đỏ,…

Thiếu hoạt động thể chất

Lười vận động, tập thể dục làm tăng Cholesterol trong máu, nhất là Cholesterol xấu.

Béo phì

Những người thừa cân béo phì thường có nguy cơ tăng Cholesterol và triglycerid trong máu cao, trong khi Cholesterol tốt lại giảm.

Béo phì làm tăng nguy cơ Cholesterol trong máu cao

Hút thuốc

Hóa chất độc hại trong thuốc lá ngăn HDL Cholesterol, khiến LDL Cholesterol tích tụ trong máu dẫn đến xơ vữa động mạch.

Rượu

Uống nhiều rượu cũng là nguyên nhân làm tăng Cholesterol nói riêng và mỡ máu nói chung.

3.2. Do bệnh lý nền

Những người bị cao huyết áp, bệnh tiểu đường thường có mức Cholesterol trong máu cao hơn bình thường. Ngoài ra các bệnh lý về gan, thận hoặc tuyến giáp cũng là yếu tố tác động, vì thế bệnh nhân Cholesterol máu cao nếu có cần điều trị kết hợp bệnh lý nền.

3.3. Do yếu tố khác

Nhiều yếu tố khác cũng có thể tác động gây mức Cholesterol trong máu cao như:

Tuổi tác

Người càng lớn tuổi thì nguy cơ mỡ máu cao càng tăng, khả năng xơ vữa động mạch và biến chứng cũng cao hơn. 

Tiền sử bệnh lý gia đình

Thực tế bạn có nguy cơ mỡ máu cao hơn nếu người thân trong gia đình mắc bệnh mạch vành, đột quỵ dưới 55 tuổi với nam (là anh trai hoặc bố) hoặc dưới 65 tuổi với nữ (là mẹ hoặc chị em gái). Nhiều gia đình tất cả hoặc nhiều thành viên cùng bị tăng Cholesterol máu, nguyên nhân có thể do lối sống không lành mạnh kết hợp với yếu tố di truyền.

Tuổi càng lớn, nguy cơ mỡ máu cao và biến chứng càng tăng

Như vậy, các nguyên nhân gây tăng Cholesterol trong máu có thể kiểm soát được nếu thay đổi lối sống, điều trị bệnh lý nền tích cực. Với các yếu tố không thay đổi được như tuổi tác hoặc di truyền, người bệnh nên thực hiện lối sống lành mạnh để giảm nguy cơ và thường xuyên thăm khám để sàng lọc bệnh sớm.

Cholesterol là chất có vai trò quan trọng trong sự phát triển và hoạt động sống của con người, tuy nhiên Cholesterol quá cao khiến bạn phải đối mặt với nhiều bệnh lý nguy hiểm. Vì thế hiểu về Cholesterol và chủ động điều hòa Cholesterol trong cơ thể, tăng Cholesterol tốt và hạn chế Cholesterol xấu là việc cần thiết.