Định lượng Aldosteron máu và nước tiểu

Định lượng nồng độ Aldosteron trong máu và nước tiểu, cách lấy và bảo quản mẫu bệnh phẩm đúng quy định.

1. Đại cương về Aldosteron

Aldosterone là một hormone steroid được sản xuất tại vùng cầu của vỏ thượng thận, được giải phóng và kiểm soát chủ yếu bởi hệ thống Renin – angiotensin – aldosteron.

                Hình 1: Sự hình thành Aldosteron trong cơ thể người

Khi thể tích dịch ngoài tế bào giảm làm giảm dòng máu tới thận sẽ kích thích thận bài tiết renin. Renin tác động lên Angiotensinogen hình thành Angiotensin I, khi có sự xuất hiện của Angiotensin-Coverting Enzym (ACE) sẽ chuyển đổi thành angiotensin II. Chất này kích thích vỏ thượng thận tăng sản xuất Aldosteron.

Aldosteron hoạt động dựa trên tác động lên ống lượn xa và ống góp của nephon, tại các đơn vị thận gây tăng tái hấp thu Natri và Clo đồng thời tăng bài xuất Kali và ion hydrogen. Các tác động này làm tăng khả năng giữ nước và tăng thể tích dịch ngoài tế bào. Mục đích quan trọng nhất của các thay đổi đó là duy trì Natri và Kali bình thường trong máu, kiểm soát thể tích máu và huyết áp.

2. Những trường hợp nào cần làm xét nghiệm aldosteron

Định lượng nồng độ Aldosteron được thực hiện trên cả mẫu máu và nước tiểu trong các trường hợp :

- Xác định tình trạng cường aldosteron nguyên phát hoặc thứ phát.

- Xác định tình trạng thiếu hụt Aldosteron nguyên phát hoặc thứ phát.

- Đánh giá khả năng bài tiết aldosteron của tuyến thượng thận.

- Chẩn đoán phân biệt các rối loạn nước và điện giải khi kết hợp với một số xét nghiệm khác như: Renin, ACTH, Cortisol

3. Cách lấy và bảo quản mẫu bệnh phẩm

a. Bệnh phẩm máu

Xét nghiệm sử dụng huyết thanh hoặc huyết tương. Có 2 tư thế khi lấy máu bao gồm: tư thế đứng thẳng và nằm ngửa, tùy vào tình trạng của bệnh nhân để lựa chọn cho phù hợp. Các tư thế khi lấy máu có ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả xét nghiệm, do vậy cần tuân thủ việc này.

- Trước khi lấy máu bệnh nhân cần nghỉ ngơi tối thiểu 30 phút, sau đó nằm ngửa trên một mặt phẳng và lấy máu tĩnh mạch. Nếu lấy ở tư thế đứng thẳng thì bệnh nhân cần đứng thẳng hoặc đi lại trong khoảng thời gian 30 phút sau đó ngồi và thực hiện lấy máu luôn tại thời điểm đó.

- Bảo quản: Xét nghiệm không bị ảnh hưởng trong khoảng thời gian 24h ở nhiệt độ phòng <25^oC, trong 4 ngày ở 2-8^oC, lâu hơn ở -20^oC trong vòng 2 tháng, tránh ánh sáng trực tiếp. 

b. Bệnh phẩm nước tiểu

Nước tiểu sử dụng cho xét nghiệm là nước tiểu 24h.

- Cách lấy mẫu: nước tiểu được thu thập trong 24h, sử dụng bình vô trùng có chứa chất bảo quản là acid acetic 50%. Cách pha acid acetic 50%: sử dụng 25mL acid acetic cho mỗi lần lấy nước tiểu 24h.

- Bảo quản: Xét nghiệm không bị ảnh hưởng trong khoảng thời gian 8h ở nhiệt độ 20-25^oC, trong 24h ở 2-8 ^oC, lâu hơn ở -20^oC trong ≤ 2 tháng.

4. Khoảng tham chiếu

a. Aldosteron máu

- Tư  thế đứng thẳng: 13.3-231.4 pg/mL

- Tư thế nằm ngửa: 12.0-157.5 pg/mL

b. Aldosteron nước tiểu

- Khoảng tham chiếu người bình thường: 3.44-23.00 pg /24h

5. Ý nghĩa lâm sàng

a. Tăng nồng độ Aldosteron

- Tăng sản thượng thận.

- Các khối u biểu mô tuyến sản xuất Aldosteron.

- Tăng huyết áp ác tính.

- Cường Aldosteron tiên phát (hội chứng Conn).

- Tăng Kali và giảm Natri máu, chế độ ăn ít Natri, stress…

b. Giảm nồng độ Aldosteron

- Suy tuyến thượng thận tiên phát (bệnh Addison) hoặc thứ phát.

- Tăng Natri và giảm Kali máu, chế độ ăn nhiều Natri

- Nhiễm trùng huyết, nhiễm đọc thai nghén.

6. Các yếu tố làm ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm

- Những yếu tố sau có thể làm ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm: tư thế khi lấy mẫu, chế độ ăn (cần áp dụng chế độ ăn chứa 3g Natri trong ngày duy trì trong ít nhất 2 tuần trước khi thực hiện xét nghiệm).

- Trên các bệnh nhân đang dùng một số thuốc lợi tiểu, thuốc điều trị cao huyết áp, steroid, thuốc tránh thai sẽ làm tăng nồng độ Aldosteron. Đối với các trường hợp đang dùng các thuốc này,  nếu có thể được nên dừng dùng thuốc trong vòng 14 ngày trước khi lấy mẫu.

- Đối với mẫu nước tiểu thời gian thu thập mẫu không đủ 24h cũng làm ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm.

Tài liệu tham khảo

1. Funder et al;Case detection, diagnosis, and treatment of patients with primary aldosteronism: an

Endocrine Society clinical practice guideline; J Clin Endocrinol Metab (2008) 93: 3266-3281

2. Cartledge S, Lawson N. ;Aldosterone and renin measurements,.Ann Clin Biochem 37: 262-278 (2000)

3. Unger N et al;.Comparison of Active Renin concentration and plasma renin activity for the diagnosis of primary Hyperaldosteronism in patients with adrenal mass; Eur J of Endocr,(2004), 150: 517-523

4. Trenkel S et al; Ratio of serum aldosterone to plasma renin concentration in essential hypertension and primary aldosteronism. Exp Clin Endocrinol Diabetes 2002; 110, 80

5. Funder JW Editorial:Aldosterone-Renin ratio in the Context of Primary CareJCEM 2004, 89(9): 4219-4210

6. Mulatero P et al Comparison of Confirmatory Tests for the Diagnosis of Primary Aldosteronism; JCEM 2004, 89(9):2618-2623

7. Olivieri O et al; Aldosterone to renin Ratio in a primary Care setting; The Bussolengo Study; JCEM 2004, 89(9): 221-4226 Cl Chem 2004, 50 (9): 1650-1655