Xét nghiệm AFP: ý nghĩa và những lưu ý khi thực hiện

AFP là một chất có trong huyết thanh ở người với hàm lượng nhỏ, nhưng khi mang thai, mắc bệnh ung thư hoặc bệnh lý suy giảm chức năng gan, nồng độ của chúng sẽ cao hơn. Vì thế, xét nghiệm AFP định lượng chất này trong máu được sử dụng trong y tế để kiểm tra các vấn đề sức khỏe liên quan.

1. Xét nghiệm AFP là gì?

AFP, tên đầy đủ là Alpha-fetoprotein là một loại protein có trong huyết tương người, tạo ra bởi các tế bào gan của bào thai. Vì thế, trẻ sơ sinh sẽ có nồng độ AFP trong máu tương đối cao, sau đó sẽ giảm dần trong những năm tháng phát triển tiếp theo. Ở người trưởng thành, nồng độ AFP trong máu thấp ổn định, thường dưới 10 ng/ml.

AFP là chất được tạo ra bởi tế bào gan của bào thai

Tuy nhiên AFP máu sẽ tăng do một số nguyên nhân như: mang thai và bất thường thai nhi, bệnh lý về gan (xơ gan, viêm gan, ung thư gan), ung thư các loại (ung thư dạ dày, đại tràng, vú, phổi,…), u tế bào mầm (của buồng trứng, tinh hoàn,…),…

Vì thế, xét nghiệm AFP định lượng hàm lượng chất này trong máu có ý nghĩa trong chẩn đoán các bệnh ung thư, bệnh về gan, u hoặc đánh giá sức khỏe thai ở phụ nữ mang thai. Xét nghiệm này khá đơn giản, bệnh nhân chỉ cần thực hiện theo hướng dẫn lấy máu xét nghiệm thông thường. Sau đó mẫu xét nghiệm được gửi phân tích định lượng AFP, nếu kết quả bất thường bạn có thể cần thực hiện các xét nghiệm bổ sung khác để chẩn đoán tìm nguyên nhân.

Xét nghiệm AFP có ý nghĩa trong sàng lọc dị tật thai

2. Ý nghĩa của kết quả xét nghiệm AFP

Hàm lượng AFP trong máu tiết lộ nhiều thông tin sức khỏe và bệnh lý, cụ thể như sau:

2.1. Kết quả xét nghiệm AFP với mẹ bầu

Xét nghiệm AFP trong thai kỳ kết hợp với các xét nghiệm thường niên khác được thực hiện để kiểm tra thai nhi có gặp bất thường hay không.

Kết quả bình thường: Khi âm tính hoặc nhỏ hơn 30,25 ng/ml. Điều này có ý nghĩa là thai nhi phát triển hoàn toàn bình thường.

Kết quả bất thường: Nếu nồng độ AFP cao trên 2,5 lần mức bình thường thì thai nhi có nguy cơ cao bị dị tật nứt cột sống. Nếu nồng độ AFP giảm bất thường, thai nhi có thể bị hội chứng Down hoặc Edwards. Đôi khi thai chết sẽ khiến AFP ở lần đo sau giảm so với các lần đo trước trong thai kỳ.

Kết quả xét nghiệm này độc lập không có ý nghĩa chẩn đoán bởi nhiều trường hợp nồng độ AFP bất thường nhưng thai nhi vẫn khỏe mạnh. Nguyên nhân do trong thai kỳ, thai nhi tạo ra nhiều AFP hơn nên nồng độ chất này trong máu mẹ cũng cao hơn. Một số yếu tố ảnh hưởng khác cũng làm nồng độ AFP biến đổi như: sinh đôi trở lên, bệnh đái tháo đường, vấn đề cân nặng,…

Nếu kết quả AFP bất thường, mẹ bầu nên làm thêm các kiểm tra khác để xác nhận bất thường bao gồm:

Siêu âm

Siêu âm định kỳ nên được thực hiện trong suốt thai kỳ nhằm kiểm tra sự phát triển của thai có bình thường không, có đúng với tuổi thai hay không, bạn đang có bao nhiêu em bé,…

Chọc ối

Xét nghiệm này không được khuyến khích thực hiện trừ khi kết quả siêu âm, xét nghiệm AFP và nhiều kết quả khác đều nghi ngờ có bất thường. Bác sĩ sẽ dùng một kim đặc biệt để luồn vào túi ối, lấy lượng nhỏ dịch ối để xét nghiệm, giúp chẩn đoán chính xác xem thai nhi gặp những bất thường gì. Tuy nhiên, một số biến chứng có thể xảy ra khi chọn ối là rò dịch ối, nhiễm trùng thai,… nên chỉ được thực hiện khi có yêu cầu của bác sĩ.

2.2. Kết quả xét nghiệm AFP với người bình thường

Kết quả xét nghiệm bình thường

Trẻ sơ sinh dưới 1 tuổi: Nồng độ AFP < 30 ng/ml.

Người lớn: Nồng độ AFP <40 ng/ml hoặc <40 mcg/l.

Kết quả xét nghiệm bất thường

Những nguyên nhân có thể gây tăng nồng độ AFP bất thường gồm:

• Các bệnh lý về gan như viêm gan, xơ gan, tổn thương gan,…

• Các bệnh ung thư, trong đó có ung thư gan là phổ biến, ngoài ra còn có ung thư đại tràng, ung thư vú, ung thư phổi,…

• U các loại như u tinh hoàn, u phôi bào, u buồng trứng,…

Nếu nồng độ AFP trong máu từ 500 - 1.000 ng/ml trở lên thì khả năng cao bạn đây là dấu hiệu của bệnh ung thư. Nếu bệnh nhân mắc bệnh gan có kết quả AFP cao hơn 200 ng/ml thì rất có thể bệnh đã tiến triển đến ung thư gan.

Khi nồng độ AFP tăng cao thì rất có thể bạn đã mắc phải các bệnh lý về gan

Với những trường hợp kết quả xét nghiệm AFP tăng thấp hơn 200 ng/ml, khả năng cao bạn đang gặp vấn đề về gan. Xét nghiệm AFP-L3% thường được chỉ định để đánh giá chính xác hơn bạn có đang mắc bệnh xơ gan, gan mạn tính hay ung thư gan hay không.

Kết quả xét nghiệm bình thường nhưng vẫn không loại trừ khả năng bị ung thư gan hoặc bệnh lý ở gan. Có đến 20 - 30% bệnh nhân ung thư gan nguyên phát không tăng nồng độ AFP bất thường. Các trường hợp ung thư gan thứ phát chưa được thống kê song kết quả xét nghiệm này cũng không thể hiện chính xác tình trạng bệnh.

Ngoài có ý nghĩa trong phát hiện và chẩn đoán bệnh, xét nghiệm AFP còn được sử dụng để theo dõi quá trình điều trị và điều chỉnh để đạt hiệu quả cao nhất. 

3. Một số lưu ý khi thực hiện xét nghiệm AFP

Kết quả xét nghiệm AFP có thể không chính xác do chịu tác động của các yếu tố như:

• Tiểu đường thai kỳ.

• Nhiễm máu thai nhi trong dịch ối.

• Dùng chất chứa đồng vị phóng xạ.

• Người hút thuốc thường có chỉ số AFP cao hơn bình thường.

• Người mang thai sinh đôi hoặc sinh ba.

Xét nghiệm máu định lượng AFP không cần sự chuẩn bị đặc biệt nào như các xét nghiệm sinh hóa. Quá trình lấy máu tương đối đơn giản, thường chỉ gây đau nhẹ. Nên mặc áo ngắn tay và để điều dưỡng dễ dàng lấy máu hơn, cũng giảm bớt đau đớn khi chọc ven. 

Việc lấy mẫu xét nghiệm AFP đơn giản và nhanh chóng

Sau xét nghiệm, bạn có thể hoạt động bình thường do lượng máu lấy ra khá ít, thường không gây vấn đề sức khỏe nào. Nếu đang mang thai, hãy thông báo cho bác sĩ, kết quả xét nghiệm còn phụ thuộc vào tuổi thai và cân nặng của mẹ nên đánh giá theo tiêu chuẩn thông thường có thể không chính xác.

Trên đây là những thông tin về xét nghiệm AFP đang được ứng dụng trong khám sức khỏe và sàng lọc dị tật thai nhi, phát hiện sớm bệnh lý về gan và ung thư. Bệnh viện MEDLATEC cũng đang áp dụng thực hiện xét nghiệm này phục vụ cho khám chữa bệnh. Nếu cần tư vấn thêm, hãy liên hệ với chuyên gia qua hotline 1900 56 56 56.