Lá chua - Loại lá thường dùng để nấu ăn nhưng chứa nhiều dược tính

Lá chua là nguyên liệu quen thuộc trong món canh chua Nam Bộ. Bên cạnh sử dụng như một loại rau trong chế biến món ăn, lá chua còn mang trong mình dược tính đặc biệt mà có lẽ không nhiều người biết đến. Về mặt hình thái, hoa của loài thực vật này gần giống hoa dâm bụt, chỉ khác biệt ở mặt màu sắc.

1. Đặc điểm và xuất xứ của cây lá chua

Thực tế, lá chua còn được gọi với một số cái tên dân gian khác như xương chua, bụp xước, me chua. Hibiscus Surattensis là danh pháp khoa học của loài thực vật này. 

1.1. Đặc điểm hình thái 

Bụp xước hay lá chua thuộc nhóm thực vật họ cẩm quỳ. Đặc điểm bên ngoài của loài cây này tương đối giống loài cây dâm bụt. Thế nhưng, nếu quan sát kỹ, bạn dễ dàng nhận ra điểm khác biệt của cây lá chua so với các loại thực vật cùng họ. 

• Thân cây: Đến giai đoạn trưởng thành, chiều cao trung bình đạt từ 1m đến 2m, vỏ bao bọc thân cây màu lục hoặc màu đỏ tía. Cây thường phân thành nhiều nhánh, cành non có bề mặt tương đối nhẫn, đôi khi xuất hiện phần lông bao bọc (tùy điều kiện phát triển). 

• Lá cây: Lá mọc theo kiểu có phiến, chia thành nhiều chùy (phổ biến là 5 - 7 thùy). Phần gốc của lá tương tự như hình trái tim, phần cuối lá tương đối dài. Lá của loài cây này có vị chua thanh, hay được dùng như một loại rau. 

• Hoa: Gần giống hoa dâm bụt nhưng nổi bật bởi màu vàng tươi. Phía trong là màu đỏ sẫm. Mỗi bông hoa bụp xước có từ 5 - 6 cánh, hoa mọc ra từ vị trí kẽ lá. 

• Quả: Quả của cây bụp xước hình dáng tương tự quả trứng, phần đầu nhọn. Bao quanh quả là một lớp lông mịn. Bên trong quả luôn chứa hạt nhỏ màu đen. Từ khoảng đầu tháng 7 đến cuối tháng 10 chính là mùa quả xương chua.

Hoa của cây bụp xước hay lá chua sở hữu màu vàng tươi đặc trưng

Trong số những bộ phận của cây bụp xước, phần lá và phần thân là hai bộ phận được sử dụng nhiều nhất. Lá của loài cây này có vị chua đặc trưng, có thể sử dụng như một loại rau. 

1.2. Xuất xứ

Cây bụp xước phát triển tương đối mạnh tại khu vực khí hậu nhiệt đới như Đông Nam Á, Châu Phi. Loài thực vật đặc biệt này sinh trưởng tốt tại nơi nhiều ánh nắng, không khí ẩm ướt. Mặc dù vậy, cây vẫn có khả năng chịu hạn khá ấn tượng, tươi tốt ngay cả trong điều kiện khô hạn. 

Cây bụp xước có nguồn gốc từ khu vực Tây Phi

Nghiên cứu của các nhà thực vật học, bụp xước thích nghi tốt với điều kiện khí hậu từ vùng đồng bằng cho đến núi cao dưới 1200m. 

Xét về mặt nguồn gốc, bụp xước hay lá chua là loài thực đến vùng Tây Phi. Ngày nay, bụp xước đã du nhập đến nhiều khu vực. 

Bụp xước thích nghi tốt với môi trường khí hậu tại nước ta. Loại cây này chủ yếu phát triển trong điều kiện tự nhiên, ở điều kiện nhiệt độ trung bình 23 độ C đến 24 độ C, cây sẽ sinh trưởng mạnh. 

2. Phân tích thành phần hóa học của lá chua

Trong thực tế, lá của cây bụp xước hay được sử dụng nhưng bột loại rau. Bởi vị chua đặc trưng của lá chua rất dễ kết hợp cùng nhiều loại thực phẩm khác. Đây là nguồn bổ sung vitamin tương đối dồi dào. 

Lá chua rất giàu Vitamin có lợi cho cơ thể

Từ quá trình phân tích, người ta nhận thấy rằng trong lá và một số bộ phận khác của cây bụp trước chứa nhiều loại axit. Cùng với đó là hàng loạt loại vitamin quen thuộc như Vitamin C, Vitamin B1, Vitamin B2. 

Theo một nghiên cứu gần đây, các nhà khoa học cho biết tinh dầu chiết xuất từ cây lá chua hay bụp xước có khả năng kháng khuẩn cực tốt. Cụ thể, tính chất kháng khuẩn trong loại tinh dầu này cao hơn cả tinh dầu bạc hà, tinh dầu long não. 

3. Tác dụng của lá chua theo Đông y và Tây y

Thực tế, chưa có nhiều nghiên cứu chi tiết về cây lá chua như những loài thực vật khác. Tuy vậy một số nghiên cứu thực hiện gần đây lại cho thấy tiềm năng khá lớn của loài thực vật này trong chăm sóc sức khỏe, điều trị bệnh. 

3.1. Theo Đông y

Theo Đông y, bụp xước có vị chua nhưng tính mát, hỗ trợ thanh nhiệt cơ thể tương đối hiệu quả. Loài thực vật này phát huy tác dụng tốt trong điều trị kháng khuẩn, giảm triệu chứng khó tiểu, lọc máu. Người sử dụng thường xuyên lá chua có thể phần nào cải thiện đường tiêu hóa, hạ huyết áp. 

Bụp xước có vị chua nhưng tính mát, hỗ trợ thanh nhiệt cơ thể

Bên cạnh sử dụng một loại dược liệu, lá chua còn được dùng như một loại rau. Chẳng hạn như lá chua nấu canh cá. Ngay cả phần đài hoa cũng phù hợp dùng thay thế cho gia vị có bị chua như giấm. 

Tại vùng đảo Réunion, người dân bản địa nơi đây còn dùng loại hoa của loài cây bụp xước như một loại thuốc giảm đau. 

Bộ phận thân và lá của bụp xước đun được đun, chắt lấy phần nước. Nước đun từ thân và lá của bụp xước là một dạng dung dịch giúp vệ sinh bộ phận sinh dục. 

3.2. Theo Tây y

Theo nghiên cứu y học hiện đại, các nhà khoa học nhận thấy rằng lá chua hay bụp xước phát huy hiệu quả khá tốt trong điều trị tiểu đường. 

Trong thành phần của lá chua thường chứa trifolin, giúp điều tiết Insulin

Cụ thể trong lá chua có chứa trifolin, kaempferol, morine,... nằm trong nhóm hợp chất chống oxy hóa, hỗ trợ tốt quá trình tăng điều tiết Insulin. 

Để chứng minh tác dụng điều trị tiểu đường của cây bụp xước, một nhóm nhà khoa học đã thực hiện thử nghiệm trên đàn chuột gồm 20 con. Theo đó, 20 cá thể chuột đực được bố trí ngẫu nhiên vào 4 nhóm, tương ứng với 4 chế độ ăn. Bao gồm:

• Nhóm 1: Áp dụng chế độ ăn uống bình thường.

• Nhóm 2: Áp dụng chế độ ăn kiêng HFD/HF.

• Nhóm 3: Áp dụng chế độ ăn kiêng và phương pháp điều trị điều chỉnh trọng lượng 100 mg/kg.

• Nhóm 4: Được cho sử dụng hợp chất HSL tách xuất trong lá chua.

Sau 21 ngày, nhóm nghiên cứu bắt đầu kiểm tra chỉ số đường huyết của 4 nhóm chuột. Trong đó, nhóm chuột số 4 đã giảm đáng kể nồng độ HbA1C và AGEs. Nhờ đó tốc độ vận chuyển glucose GLUT4 tăng lên khá nhiều. 

Tuy rằng chỉ mới thử nghiệm lâm sàng trên động vật, nhưng kết quả hỗ trợ điều trị tiểu đường của tinh chất từ cây bụp xước là tương đối khả quan. 

4. Lưu ý trong quá trình chế biến, sử dụng lá chua

Cho đến nay, chưa có nhiều nghiên cứu cụ thể  về tác dụng của cây bụp xước trong phòng và điều trị bệnh. Người ta vẫn chủ yếu sử dụng lá của loài cây này để chế biến các món canh. Trong quá trình dùng lá chua, bạn cần ghi những thông tin quan trọng sau:

• Liều lượng sử dụng bụp xước trong ngày không nên nhiều hơn 2gr, bởi trong thành phần của loại thảo dược này vẫn ít nhiều tồn tại độc tố. 

• Hàm lượng Anthocyanin trong bụp xước dễ bị phân hủy nếu tiếp xúc lâu  cùng nhiệt độ cao. Vì thế trong quá trình chế biến, bạn cần lưu ý không nên đun quá lâu. 

• Đối tượng phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú không nên sử dụng bụp xước nếu chưa tham khảo tư vấn của thầy thuốc hoặc bác sĩ chuyên khoa. 

• Trong quá trình lựa chọn nguyên liệu, bạn phải chú ý quan sát, không nhầm lẫn bụp xước với một vài dược liệu tương tự. 

Phụ nữ mang thai cần thận trọng khi sử dụng lá chua

Lá chua hay chính xác hơn là cây bụp xước. Loài thực vật này có nguồn gốc từ vùng Tây Phi. Đến nay chưa có nhiều nghiên cứu cụ thể về tác dụng của lá chua. Chính vì thế, bạn cần đặc biệt thận trọng khi sử dụng bất kỳ bộ phận nào từ bụp xước.