Kê huyết đằng: Tác dụng cách dùng và lưu ý khi sử dụng

Kê huyết đằng hay có mặt trong các bài thuốc trị viêm khớp, thiếu máu, đau nhức cơ thể. Tác dụng trị bệnh của kê huyết đằng được công nhận bởi cả đông y và y học hiện đại. Tuy nhiên trong quá trình áp dụng bài thuốc sử dụng nguyên liệu này, bạn cần đặc biệt lưu ý đến liều lượng, dùng theo đúng chỉ dẫn.

1. Đặc điểm hình thái và khu vực phân bố kê huyết đằng

Kê huyết đằng hay còn có nhiều tên gọi khác như cỏ máu, dây máu, hồng đăng, đại hoàng đằng,... thuộc nhóm thực vật dây leo thân gỗ. 

1.1. Đặc điểm hình thái

Thông qua đặc điểm hình thái, bạn sẽ dễ dàng nhận biết huyết đằng với những loài thực vật khác. 

• Thân cây: Thuộc kiểu dây leo lâu năm, cứng chắc như thân gỗ. Chiều dài mỗi dây leo có thể đạt 10m, kích thước đường kính trung bình vào khoảng 3 cm đến 4 cm. Phần vỏ bên ngoài màu nâu nhưng hơi nhạt, bề mặt xù xì. Khi chặt ngang thân cây, nhựa màu đỏ giống như máu bắt đầu tuôn ra. 

• Lá cây: Thuộc kiểu lá kép, mỗi cành lá tập trung từ 3 đến 9 lá đơn, hình dáng tương tự quả trứng. Trong đó, lá chét luôn mọc tại vị trí giữa cuống. 

• Hoa: Mọc từ vị trí nách lá, bên ngoài cuống hoa được bao phủ bởi một lớp lông mịn. Thường thì hoa kê huyết đằng luôn tập trung thành từng tràng, hoa màu tím, nhìn khá đẹp. 

• Quả: Xuất hiện vào giai đoạn tháng 9 đến tháng 10 hàng năm. Hình dáng quả tương tự quả trứng, chiều dài trung bình 7cm, bên ngoài bao phủ bởi một lớp lông mịn. Bên trong quả chứa từ 3 đến 5 hạt nhỏ. 

Nhựa màu đỏ giống như máu của kê huyết đằng

1.2. Khu vực phân bố

Cỏ máu hay huyết đằng phát triển mạnh tại khu vực núi cao trên 850m. Tại Việt Nam, loài thực vật này sinh trưởng tốt cả ở các tỉnh phía Nam và phía Bắc, chủ yếu là tại vùng núi cao. 

Kê huyết đằng sinh trưởng tốt ở vùng núi cao trên 850m

Lạng Sơn, Tuyên Quang, Thanh Hóa, Khánh Hòa, Đồng Nai, Lâm Đồng,... là một tỉnh thành tập trung số lượng lớn kê huyết đằng ngoài môi trường tự nhiên. 

2. Phương pháp thu hái và bảo quản kê huyết đằng

Dây leo hay thân cây là bộ phận phù hợp thu hái quanh năm, là thành phần trong nhiều bài thuốc trị bệnh. 

2.1. Phương pháp thu hái

Phần dây leo kê huyết đằng có thể dùng tươi hoặc dùng khô, tương ứng với 2 phương pháp thu hái cơ bản. 

• Thu hái tươi: Dây leo sau thu hái cần rửa sạch, thái thành từng lát mỏng. Sau đó, phần thân này được dùng ngay. 

• Thu hái khô: Dây leo kê huyết đằng tươi đem ngâm cùng nước. Với loại dây nhỏ, thời gian ngâm chỉ từ 2 tiếng trở lại. Tuy nhiên loại dây leo cỡ lớn, bạn phải ngâm trong 3 ngày liên tiếp. Khi đủ thời gian ngâm, dây leo bắt đầu được vớt ra, rửa sạch cùng nước, thái thành từng lát mỏng và đem phơi khô. 

Dây leo cỏ máu thường được thu hái quanh năm

2.2. Cách thức bảo quản

Sau quá trình thu hái, huyết đằng cần bảo quản trong môi trường. Loại dược liệu này thích hợp cất giữ tại nơi khô ráo, thông thoái. 

Trong quá trình bảo quản, bạn không nên cho huyết đằng đã qua sấy khô tiếp xúc với độ ẩm. Bởi độ ẩm cao dễ khiến nấm mốc sản sinh, làm mất tác dụng của dược liệu. 

3. Phân tích dược tính của kê huyết đằng

Dược tính trong của huyết đằng chủ yếu tập trung tại phần thân cây, hay chính là phần dây leo. Cụ thể theo phân tích, người ta nhận thấy dây leo huyết đằng chứa nhiều hợp chất như Daucosterol, Milletol, Licochalcone, 5 Alpha-Stigmastane-3 Beta,... và một số hợp chất đặc biệt khác. 

Ngoài ra, phần rễ cây, vỏ và quả kê huyết đằng thường chứa nhựa, Tanin, Glucozit,... nhưng dược tính không mạnh bằng dây leo. 

4. Tác dụng của kê huyết đằng theo đông y và y học hiện đại

Cả đông y và y học hiện đại đều công nhận tác dụng của huyết đằng trong phòng và điều trị một số chứng bệnh. 

4.1. Theo đông y

Theo đông y, huyết đằng có bị đắng nhưng tính ấm. Đây là vị thuốc hỗ trợ điều huyết, thông kinh, tăng cường chắc khỏe xương khớp. 

Người bị thiếu máu, phụ nữ kinh nguyệt không đều, người bị đau nhức cơ thể, người hay toát mồ hôi, người mắc bệnh lý về dạ dày,... chính là những nhóm đối tượng có thể dùng kê huyết đằng. 

4.2. Theo y học hiện đại

Theo nghiên cứu của y học hiện đại, kê huyết đằng chứa một vài hợp chất có khả năng kích thích hệ thần kinh, tác động đến hệ tim mạch. Loại dược liệu này đang được ứng dụng vào sản xuất thuốc kháng viêm, tăng cường chuyển hóa phosphate. 

Kê huyết đằng có thể giúp giảm đau, điều hòa khí huyết

Theo đó, loại cồn chứa chiết xuất từ kê huyết đằng cho tác dụng chống viêm tương đối khả quan trong thử nghiệm trên chuột bạch. Con chuột sau khi được sử dụng loại cồn này đã tăng đáng kể tốc độ chuyển hóa phosphate tại vùng thận, tử cung. 

Bên cạnh đó, người ta cũng thực hiện thử nghiệm tác dụng của cây huyết đằng với hệ tim mạch trên các cá thể chó và thỏ. Cụ thể, cá thể chó và thỏ uống nước sắc từ dây leo huyết đằng giảm rõ rệt chỉ số huyết áp. 

Đặc biệt khi tiêm tinh chất huyết đằng cho cá thể chuột nhắt, nhóm nghiên cứu nhận thấy rằng những cá thể chuột này đã giảm nhanh cơn đau. Như vậy, tinh chất kê huyết đằng có khả năng tác dụng lên hệ thần kinh, giúp giảm đau nhanh. 

5. Một số bài thuốc từ kê huyết đằng

Sau đây là phần giới thiệu một vài bài thuốc sử dụng nguyên liệu kê huyết đằng:

• Bài thuốc trị thiếu máu: Tán bột khoảng 250gr kê huyết đằng phơi khô, ngâm cùng khoảng 1 lít rượu nếp. Sau 7 đến 10 ngày là loại rượu ngâm này sẽ sẵn sàng được sử dụng. 

• Bài thuốc trị nhức mỏi cơ thể: Chuẩn bị sẵn kê huyết đằng và tục đoan, mỗi loại khoảng 16gr. Cùng với đó là những  nguyên liệu khác như hương thảo, khoang cân đằng và cẩu tích, mỗi loại 12rg. Tiếp đó, đem sắc tất cả nguyên liệu trên cùng 700ml nước, chờ đến khi nước còn 300ml thì tắt bếp. Mỗi ngày, người bị nhức mỏi cơ thể uống 2 đến 3 lần, duy trì trong 6 ngày liên tục. 

• Bài thuốc trị chứng ra mồ hôi trộm: Người bệnh chắc khoảng 100gr huyết đằng tươi và dùng hàng ngày. Liều dùng mỗi ngày tương đương 200 ml. 

• Bài thuốc trị đau dạ dày: Hàng ngày, người bệnh chỉ cần sắc 20gr huyết đằng sắc cùng nước và dùng thay trà. 

Huyết đằng có thể dùng như một bài thuốc trị đau dạ dày

Lưu ý, các bài thuốc trên chỉ mang tính tham khảo. Trường hợp muốn áp dụng, người bệnh cần tham khảo khi ý kiến thầy thuốc, thăm khám sức khỏe kỹ lưỡng. 

6. Lưu ý trong quá trình sử dụng kê huyết đằng

Kê huyết đằng sau khi thu hái và bảo quản vẫn tồn đọng một lượng nhỏ độc tính. Theo thử nghiệm lâm sàng, động vật bị tiêm tinh chất huyết đằng với liều lượng tương đương 4.25g/kg có nguy cơ bị tử vong. 

Vậy nên, khi áp dụng bất kỳ bài thuốc nào từ loại dược liệu này, bạn phải chú ý tham khảo liều lượng, tuân thủ chỉ dẫn của thầy thuốc. 

• Liều lượng sử dụng: Mỗi ngày, người bệnh chỉ nên dùng trung bình từ 10gr đến 30gr kê huyết đằng. 

• Cách dùng phổ biến: Sắc thành nước uống thay trà, ngâm cùng rượu hoặc cô đặc thành dạng cao. 

• Đối tượng chống chỉ định: Phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú, trẻ em, người bị nóng trong, người dị ứng với thành trong kê huyết đằng. 

Phụ nữ mang thai không nên dùng kê huyết đằng

Kê huyết đằng phát huy khá tốt trong điều trị giảm đau, điều hòa khí huyết, chống nhức mỏi xương khớp. Tuy vậy trước khi áp dụng bất kỳ bài thuốc nào từ kê huyết đằng, bạn nên đi thăm khám và tham khảo tư vấn từ thầy thuốc, tuyệt đối không sử dụng bừa bãi.