Chất xơ và táo bón có mối liên hệ gì với nhau

Không phải ngẫu nhiên mà khi bị táo bón nhiều người thường nghĩ ngay đến việc ăn nhiều thực phẩm giàu chất xơ. Thực tế và nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng chất xơ và táo bón có mối liên hệ mật thiết, chất xơ được xem là giải pháp điều trị táo bón tương đối hiệu quả.

1. Giải thích lý do gây ra táo bón

Khi số lần đại tiện 1 tuần ít hơn 3 lần, đại tiện khó, có cảm giác hậu môn trực tràng bị tắc nghẽn, phân cứng, cảm giác đại tiện không hết, phải can thiệp hỗ trợ bằng tay để đại tiện thì được xem là táo bón. Nguyên nhân gây ra táo bón chủ yếu xuất phát từ:

- Nguyên nhân nguyên phát

+ Táo bón vận động ruột bình thường: người bệnh có cảm giác khó khăn khi đại tiện.

+ Táo bón vận động ruột chậm: đại tràng bị giảm hoạt động vận động gây ra các triệu chứng: hơi chướng bụng, có thể sờ thấy phân ở đại tràng sigma.

Những nguyên nhân chính dẫn đến táo bón

+ Chức năng sàn chậu bị rối loạn: thời gian đi đại tiện lâu, có cảm giác đi không hết hoặc phải dùng áp lực đè lên sàn chậu thì phân mới thoát ra ngoài được.

- Nguyên nhân thứ phát

+ Ăn uống và sinh hoạt không lành mạnh: ít uống nước; ăn ít chất xơ; uống nhiều bia rượu, cà phê hoặc trà; ăn quá nhiều chất béo động vật; nhịn đại tiện thường xuyên; ít vận động;...

+ Cấu trúc tiêu hóa: bị trĩ huyết khối, nứt hậu môn, tắc nghẽn ống tiêu hóa do có khối u,...

+ Nguyên nhân toàn thân: cường cận giáp, tăng calci máu, hạ kali máu, có thai, suy giáp.

+ Thần kinh rối loạn: có chấn thương ở đầu, tủy sống có tổn thương, bệnh Parkinson, đột quỵ,...

+ Mắc bệnh mô liên kết: lupus, xơ cứng bì.

+ Sử dụng một số loại thuốc: thuốc sắt, thuốc chống trầm cảm, thuốc lợi tiểu, thuốc chống co giật,...

+ Vấn đề về tâm lý.

+ Tuổi cao cũng dễ bị táo bón vì thói quen uống ít nước do ngại đi tiểu đêm, chế độ ăn kém, thể dục ít,...

2. Mối liên quan giữa chất xơ và táo bón

2.1. Chất xơ và tác dụng chống táo bón

Chất xơ là thuật ngữ chỉ tổ hợp nhóm chất gồm: lignin, pectin, cellulose,... hay nói cụ thể hơn nó chính là các polysaccharides không thể tiêu hóa được khi ăn. Nó có nhiều trong rau, quả, củ. Chất xơ gồm: loại thô và loại mịn. Chất xơ càng mịn thì càng có khả năng phân giải, đồng hóa và hòa tan cao.

Y học cho rằng chất xơ và táo bón có mối liên quan mật thiết với nhau vì chế độ ăn được xem như điều kiện tiên quyết để phòng ngừa táo bón. Sở dĩ nói chất xơ có tác dụng ấy là vì:

- Khi đi vào ruột, chất xơ có tác dụng giữ nước lại phân, không để phân bị niêm mạc thành ruột hút hết nước, từ đó định hình khối phân và kích thích nhu động ruột co bóp, đẩy khối phân ra ngoài. Mặt khác, chất xơ không bị tiêu hóa nên nó còn làm cho khối phân nở và mềm ra nên phân dễ dàng đẩy ra ngoài hơn.

Chất xơ và táo bón có mối liên hệ mật thiết nên nó được xem là giải pháp ưu tiên trong điều trị táo bón

- Khi hòa tan vào cơ thể, chất xơ hút nước tạo thành dạng gel có tác dụng làm chậm quá trình tiêu hóa nên giúp cho quá trình hấp thụ thức ăn có thể thực hiện triệt để. Mặt khác, chất xơ còn hỗ trợ hấp thụ chất độc ở hệ tiêu hóa nên giúp cho việc tiêu hóa trở nên dễ dàng hơn. 

- Khi kết hợp với nước nó làm tăng khối lượng phân, giảm thời gian lưu trữ phân ở ruột già, giảm độ cứng của phân đồng thời tăng tần suất đại tiện nên hạn chế tối đa tổn thương do táo bón ở hậu môn và trực tràng. 

2.2. Một số lưu ý

Từ mối liên quan giữa chất xơ và táo bón trên đây chúng ta đã hiểu được vai trò của nó đối với hỗ trợ điều trị và phòng ngừa táo bón. Tuy nhiên, trong quá trình sử dụng chất xơ cần lưu ý một số vấn đề sau:

- Nên ưu tiên bổ sung chất xơ tự nhiên vì nó có loại tan được và không tan trong nước.

- Không nên ăn chất xơ đã được nấu quá nhừ vì khi ấy nó bị chuyển sang dạng bột đường. Tốt nhất nên nấu rau vừa chín tới.

- Tốt nhất nên ngâm rửa vỏ trái cây thật kỹ để loại bỏ chất bảo vệ thực vật sau đó ăn luôn vỏ vì vỏ có rất nhiều chất xơ không hòa tan.

- Nên ăn trái cây khô vào giữa hai bữa ăn nếu cảm thấy đói. 

- Không tăng lượng chất xơ vào cơ thể một cách đột ngột, thay vào đó nên tăng từ từ để cho hệ tiêu hóa kịp thời thích nghi từ đó tránh được hiện tượng đầy bụng.

- Chất xơ hút rất nhiều nước nên khi bổ sung chất xơ cần phải uống nhiều nước.

Nếu đã bổ sung chất xơ đúng cách nhưng không đạt được hiệu quả phòng ngừa và hỗ trợ điều trị táo bón hoặc có các hiện tượng sau thì tốt nhất nên đến gặp bác sĩ ngay:

Táo bón kéo dài trên 3 tuần cần khám bác sĩ ngay vì nó có thể xuất phát từ nguyên nhân bệnh lý

- Các triệu chứng táo bón kéo dài hoặc trở nên trầm trọng hơn sau 3 tuần.

- Khi đại tiện cảm thấy đau dữ dội ở hậu môn.

- Có hiện tượng xuất huyết tiêu hóa, chảy máu trực tràng.

- Bị nứt hậu môn.  

- Mắc bệnh trĩ.

- Sa hoặc rò trực tràng. 

- Táo bón kèm đau bụng và nôn.

Ngoài ra, táo bón cũng có thể là dấu hiệu cảnh báo bệnh lý tiềm ẩn bên trong cơ thể nên nếu nó kéo dài thì cũng cần hết sức thận trọng và nên thăm khám để tìm ra nguyên nhân để trị bệnh kịp thời thì mới tránh được những hệ lụy xấu cho sức khỏe.

Thực tế cho thấy chế độ ăn giàu chất xơ đã giúp rất nhiều người thoát khỏi táo bón. Vì thế mà chất xơ và táo bón thường được nhắc cùng nhau. Những người có vấn đề về cấu trúc ruột gây ra quá trình vận chuyển chậm hoặc bị rối loạn chức năng sàn chậu thường đáp ứng kém với chất xơ hơn người bình thường nên cần kiên trì trong việc bổ sung chất xơ.

Việc bổ sung chất xơ vào chế độ ăn hàng ngày rất dễ thực hiện thông qua các loại thực phẩm tự nhiên sẵn có. Vì thế, nếu đang có triệu chứng táo bón, bạn đừng quên bổ sung các loại thực phẩm giàu chất xơ vào thực đơn của mình. Nếu bạn chưa bị táo bón thì cũng đừng quên cung cấp chất xơ cho cơ thể mỗi ngày bởi nó chính là chìa khóa vàng để bạn không phải ám ảnh vì những lần đi tiêu mãi không xong.