Vi khuẩn dịch hạch - nguyên nhân gây ra đại dịch nguy hiểm

Bệnh dịch hạch, còn được gọi là “cái chết đen” gây ra bởi vi khuẩn dịch hạch đã từng là một trong những đại dịch kinh hoàng nhất của lịch sử nhân loại. Với khả năng lây lan và tiến triển nhanh chóng, đến nay bệnh vẫn là mối lo cho sức khỏe toàn cộng đồng.

1. Tìm hiểu về vi khuẩn dịch hạch

Vi khuẩn dịch hạch hay còn được gọi là trực khuẩn Yersinia pestis thuộc giống Yersinia, họ vi khuẩn đường ruột, là nguyên nhân gây ra bệnh dịch hạch, một căn bệnh rất nguy hiểm.

Vi khuẩn dịch hạch là trực khuẩn ngắn, rất dễ sinh trưởng ở điều kiện thông thường, nhiệt độ thuận lợi cho vi khuẩn là ở 28 - 37 độ C. Đây là loại vi khuẩn có sức đề kháng kém, có thể bị ánh mặt trời làm chết trong vài giờ, ở điều kiện 55 độ C có thể bị tiêu diệt trong khoảng 30 phút và ở 100 độ C là 1 phút. Các ổ vi khuẩn trong môi trường như xác chuột, đất ẩm,… có thể tổn tại khá lâu, khoảng từ vài chục ngày đến vài tháng. 

Bệnh dịch hạch là căn bệnh của những loài gặm nhấm hoang

Trực khuẩn dịch hạch có khả năng tạo ra nội độc tố và ngoại độc tố, các nội độc tố là nguyên nhân gây ra triệu chứng sốt của bệnh dịch hạch, ngoại độc tố có bản chất là protein, còn được biết với cách gọi là độc tố chuột, gây ra tình trạng tan hồng cầu, hoạt tính gây ra trên mạch máu gây ra hiện tượng ứ máu, sốc.

Trực khuẩn dịch hạch có khoảng 16 đến 28 kháng nguyên, trong đó có 3 loại kháng nguyên được biết rõ là:

• Kháng nguyên vỏ (F1): có trong vi khuẩn được nuôi cấy ở nhiệt độ 37 độ C hoặc ở trong bệnh phẩm lấy từ bệnh nhân mắc bệnh. Là kháng nguyên giúp vi khuẩn chống lại thực bào để sinh trưởng và phát triển. 

• Kháng nguyên thân: là một phần của nội độc tố và là kháng nguyên chung với các vi khuẩn đường ruột. 

• Kháng nguyên V và W: bao gồm protein V và lipoprotein W và có liên quan đến khả năng chống lại thực bào của vi khuẩn. 

2. Khả năng gây bệnh của vi khuẩn dịch hạch

Bệnh dịch hạch là bệnh của các loài động vật gặm nhấm hoang, có rất nhiều loài gặm nhấm hoang dã nhưng chủ yếu là gặp ở các loài chuột, bệnh lây đến cho chuột nhà, chuột đồng, và lây truyền qua con người bằng các vết đốt của bọ chét bị nhiễm khuẩn, đóng vai trò quan trọng trong quá trình lây nhiễm này là bọ chét chuột, cũng có thể gặp ở bọ chét người,… 

Những người đến ổ dịch cũng có thể bị bọ chét nhiễm khuẩn cắn phải và nhiễm khuẩn. Bệnh lây giữa người sang người do chấy rận, lây nhiễm trực tiếp nếu người nhiễm mắc bệnh dịch hạch thể phổi, lây nhiễm qua nguồn thức ăn và nước uống do chuột trực tiếp gây nhiễm, tuy nhiên nấu chín thức ăn có thể tiêu diệt khuẩn dịch hạch, bệnh cũng có thể lây khi tiếp xúc với vùng da bị tổn thương của người bệnh nhưng con đường lây lan này khá hiếm.

Vi khuẩn dịch hạch sau khi xâm nhập vào cơ thể con người sẽ đi qua hệ thống bạch huyết sau đó lưu lại, sinh sống và phát triển số lượng lên ở các hạch, sau đó qua các đường bạch huyết đi vào máu và đi đến cư trú ở các hạch sâu, gan, thận, lách và gây ra bệnh dịch hạch thể hạch. Thời gian ủ bệnh thường la khoảng 3 - 6 ngày tùy theo sức đề kháng của người nhiễm vi khuẩn. 

Bệnh được lây truyền sang con người qua đường trung gian phổ biến là bọ chét nhiễm bệnh

Nếu các đại thực bào của gan, thận, lách không thể ngăn chặn được sự phát triển của trực khuẩn dịch hạch, vi khuẩn có thể sinh sản, phát triển gây ra nhiễm khuẩn huyết tiên phát, vi khuẩn tiếp tục theo đường máu lan đến các cơ quan khác và gây ra các thể hạch, thể não, thể phổi,… thứ phát. 

3. Các thể thường gặp của bệnh dịch hạch

Thể hạch

Là thể lâm sàng thường gặp nhất của bệnh, trong thời gian nung bệnh không có các biểu hiện mắc bệnh.

Trong thời kỳ phát bệnh, người bệnh có các triệu chứng sốt cao, mệt mỏi, chóng mặt và các triệu chứng nhiễm độc nặng: buồn nôn, rét run. 

Tại nơi bị bọ chét đốt nổi các mụn nước, có thể bị đen ở giữa, các hạch khi nổi lên thì sưng to, cứng, không thể di động và gây đau đớn cho người bệnh kể cả khi ngủ. Các khối hạch sau khi sung to có thể hóa mủ, tự vỡ ra và chảy mủ, tạo thành các lỗ trên da, các lỗ lâu lành và tạo thành sẹo; các hạch cũng có thể xơ hóa thành 1 cục rắn chắc.

Bệnh nhân cần được điều trị kịp thời, nếu không có thể tử vong sau 5 đến 6 ngày nhiễm bệnh do nhiễm khuẩn máu.

Thể phổi

Đối với thể phổi tiên phát, nguyên nhân thông thường là do lây trực tiếp với bệnh nhân mắc bệnh dịch hạch thể phổi, người bệnh có các triệu chứng sốt cao, rét run, mạch nhanh, huyết áp giảm xuống, mệt mỏi, nhức đầu và các triệu chứng khởi phát đột ngột. Sau khoảng vài giờ đến 1 ngày, xuất hiện các triệu chứng về hô hấp như thở gấp, khó thở, ho có đờm lúc sau đờm có máu. Bệnh dễ lây lan và tiến triển rất nhanh, có thể tiến triển thành phù phổi cấp, gây rối loạn tim mạch nặng và có thể gây tử vong sau 2 - 3 ngày nếu không được điều trị.

Thể phổi thứ phát phát triển từ các thể tiên phát như thể hạch do không được phát hiện và điều trị kịp thời, thường gặp hơn so với thể phổi tiên phát. 

Người mắc bệnh dịch hạch với triệu chứng biểu hiện là những cơn sốt cao 40 - 41 độ

Thể da

Tại các vết đốt nơi vi khuẩn xâm nhập xuất hiện các nốt rát, sau đó phát triển thành mụn nước rồi thành mụn mủ lẫn máu, vùng da xung quanh mụn mủ bị xung huyết, thâm và nổi cao lên so với vùng da lành. Các mụn mủ sau khi vỡ ra tạo thành các vết loét có đáy màu vàng và trên mặt phủ các vảy đen, các vết loét thường lâu lành và để lại sẹo. 

Thể nhiễm khuẩn huyết

Là thể ít gặp của bệnh, chỉ chiếm 1 - 2 % các trường hợp. 

Nhiễm khuẩn huyết tiên phát diễn ra rất đột ngột, bệnh nhân sốt cao với nhiều cơn rét run, nôn nhiều, bụng chướng, đi phân lỏng, xuất huyết ở da, niêm mạc, có rối loạn về tim mạch và hô hấp, bệnh nhân có thể bị kích động hoặc nằm li bì; các triệu chứng có biểu hiện rõ rệt kể các khi các hạch nhiễm trùng chưa sung. Thể bệnh thứ phát diễn ra khi bệnh nhân đã giảm sức đề kháng, thường là do biến chứng của thể hạch và thể phổi.

Bệnh nặng, tiến triển rất nhanh, nếu không điều trị có thể gây tử vong sau 2 - 3 ngày.

Trực khuẩn dịch hạch khi xâm nhập vào máu có thể gây ra thể nhiễm khuẩn máu gây nguy hiểm tính mạng

Là một trong những căn bệnh tối nguy hiểm cho đến hiện nay, những kiến thức trang bị về bệnh dịch hạch cũng như vi khuẩn dịch hạch là rất cần thiết. Những thắc mắc của độc giả liên quan đến bệnh sẽ được các bác sĩ Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC giải đáp hoàn toàn miễn phí khi liên hệ đến hotline 1900565656.