Chùm ruột là cây gì? Công dụng và cách dùng ra sao?

Chùm ruột thường được người dân Việt trồng để lấy bóng mát và nguyên liệu chế biến món ăn. Ngoài ra loài cây này còn được ứng dụng vào các bài thuốc Đông Y trị bệnh bởi tác dụng chữa ho, thanh nhiệt rất hiệu quả.

1. Tổng quan về cây chùm ruột

Chùm ruột còn có tên gọi khác là tầm ruộc, tầm duột hay chùm giuột. Trong khoa học người ta gọi loài cây này là  Phyllanthus acidus, thuộc họ thầy dầu. 

Nơi đầu tiên chùm ruột được tìm thấy là ở xứ Madagascar, một quốc đảo nằm tại Ấn Độ Dương. Ngày nay chùm ruột mọc hoang ở nhiều nơi và được trồng rộng rãi bởi người dân ở các quốc gia thuộc khu vực nhiệt đới châu Á như Indonesia, Malaysia, Ấn Độ, Philippines và đảo Mangat. Tại Việt Nam chùm ruột được nhiều gia đình trồng làm cảnh hoặc làm cây ăn quả, làm mứt.

Chùm ruột phát triển nhanh ở những vùng có khí hậu nhiệt đới, ánh nắng chan hòa, nhân giống bằng cách gieo hạt trên đất có tính chất tơi xốp và khả năng thoát nước nhanh. 

Nhờ tán lá xum xuê nên chùm ruột thường được người dân Việt trồng để lấy bóng mát

Đây là một loại thực vật thân nhẵn, nhỏ, cao trung bình từ 4 - 6cm, chiều cao tối đa là 10cm. Cành non có màu sắc xanh nhạt, khi lá cũ rụng đi sẽ để lại sẹo trên thân cây. Rễ cây mọc rất khỏe, ăn sâu và lan rộng dưới lòng đất.  Lá chùm rây mềm mỏng, mặt trên màu xanh nhạt, mặt dưới nhạt hơn, nhọn ở đầu phiến lá. Hoa có kích thước nhỏ, màu đỏ tụ thành từng cụm từ 4 -  7 bông ở kẽ lá. Trên một cây có thể mọc cả hoa cái lẫn hoa đực.

Quả của cây chùm rây mọc tụ thành từng chùm, bên ngoài vỏ màu xanh khi non, vàng nhạt hoặc mờ đục giống sáp khi chín, đường kính trung bình mỗi quả khoảng 5mm. Trung tâm của mỗi quả có một hạt to và cứng. 

2. Thành phần hóa học và công dụng của chùm ruột

2.1. Thành phần hóa học chùm ruột

Từng bộ phận của cây chùm ruột đều chứa các thành phần hóa học đa dạng khác nhau, cụ thể:

• Quả chùm ruột: trung bình trong mỗi quả sẽ chứa các chất như protid (0,73 - 0,9%), nước (89 - 91%), gluxit (5,89 - 7,2%), liptit (0,61 - 0,76%), axit axetic tạo độ chua (khoảng 1,7%), chất xơ, vitamin C (40%) giúp thanh nhiệt;

• Vỏ rễ chùm ruột: gồm Tanin, Acide Galic, Saponin, các hợp chất nhóm Triterpen như B-Amyrin, Phyllanthol và rất  nhiều acid Phenol;

• Hiện các bộ phận khác của cây chưa có thông tin nghiên cứu về thành phần hóa học cụ thể, tuy nhiên các nhà khoa học cũng chỉ ra rằng vỏ cây và rễ chùm ruột có tính độc, tuyệt đối không được uống. 

2.2. Những công dụng tuyệt vời của cây chùm ruột 

• Trong Y học hiện đại:

• Theo ghi nhận của Tạp chí Y sinh nhiệt đới Châu Á Thái Bình Dương (Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine), chùm ruột có tác dụng kháng viêm, giảm đau vì trong loại cây này rất giàu chất chống oxy hóa;

• Theo tài liệu được công bố trong Tạp chí dược điển Châu Âu (European Journal of Pharmacology), chiết xuất có được từ lá của cây chùm ruột có tác dụng hỗ trợ hiệu quả trong việc điều trị bệnh lý tăng huyết áp;

• Trong Tạp chí Y học nhiệt đới Châu Á Thái Bình Dương (Asian Pacific Journal of Tropical Medicine), lá chùm rây còn được sử dụng làm bài thuốc bảo vệ gan khỏi ảnh hưởng của hoạt chất paracetamol trong những trường hợp lạm dụng quá liều.

Mứt chùm ruột ăn rất ngon và ngọt

• Trong Y học cổ truyền:

• Lá chùm ruột có vị chua nhẹ, đặc tính sát khuẩn cao, tiêu độc, tiêu đờm, thông họng;

• Quả chùm ruột tính mát, vị chua ngọt với công dụng chủ yếu là bổ máu, bổ gan, thanh nhiệt giải độc. Qua đó giúp cải thiện chức năng hoạt động của gan, hỗ trợ trong điều trị bệnh lý xơ gan và các vấn đề khác về gan;

• Rễ cây có tính nóng, có thể dùng tẩy và chống nọc rắn.

3. Cách chế biến và sử dụng những bộ phận của cây chùm ruột

Tùy vào mục đích sử dụng mà các bộ phận của cây có thể được chế biến theo các cách khác nhau, ví dụ như:

• Lá cây dùng tươi, dùng theo các dạng như: nấu lấy nước để tắm hoặc giã nát lá, bôi ngoài da giúp điều trị mề đay, lở ngứa,...;

• Quả dùng nguyên trái để làm mứt hoặc ngâm mứt đường, hay ép lấy nước uống giải khát;

• Vỏ thân cây chùm ruột thường được đem đi phơi khô, tán nhỏ thành bột và dùng cùng với những nguyên liệu khác. 

4. Kể tên một số bài thuốc làm từ chùm ruột để chữa bệnh

Ngoài việc được chế biến thành món ăn ngon, chùm ruột còn là một vị dược liệu quý dùng để:

• Cải thiện các triệu chứng đau nhức vùng chân, lưng và háng: giã nát lá chùm ruột trộn với hồ tiêu, sau đó đắp vào vị trí bị đau;

• Chữa ghẻ loét, mề đay, lở ngứa hoặc vết thương ngoài da: phơi khô vỏ thân cây, tán bột, chưng kết hợp cùng dầu dừa dùng bôi ngoài da đều đặn hàng ngày cho đến khi các vấn đề về da được cải thiện đáng kể;

• Ngâm rượu chùm ruột: phơi khô vỏ cây chùm ruột, tán bột mịn rồi ngâm cùng rượu trắng với liều lượng: 200g bột chùm ruột ngâm cùng 1 lít rượu trắng, ủ hỗn hợp ngâm trong 10 ngày là có thể lấy ra để sử dụng. Rượu chùm ruột có công dụng:

• Chữa lành các vết thương ngoài da và khắc phục tình trạng lở loét: bôi rượu chùm ruột mỗi ngày;

• Đau họng, đau răng: ngậm rượu từ 5 - 10 phút thì nhổ ra ngoài rồi súc miệng lại bằng nước ấm.

Không chỉ là nguyên liệu để chế biến món ăn, chùm ruột còn là một vị thuốc quý

Một số lưu  ý quan trọng khi dùng chùm ruột chữa bệnh:

• Uống rượu chùm ruột ngâm hoặc nước sắc chùm ruột có thể gây nên một số phản ứng phụ từ nhẹ đến nặng như nhức đầu, bụng đau dữ dội;

• Trong rễ và vỏ của cây chùm ruột có chứa độc tố nên bạn tuyệt đối không tiếp xúc hoặc uống trực tiếp chiết xuất của các bộ phận này bằng đường miệng;

• Bệnh nhân bị sỏi thận hoặc mắc bệnh Gout không được ăn quả của loài cây này vì chúng chứa nhiều axit oxalic.

Như vậy, không chỉ là một loài cây quen thuộc với nhiều người dân Việt, chùm ruột còn là một vị thuốc quý được ứng dụng để trị nhiều loại bệnh lý trong dân gian. Tuy nhiên để vị thuốc này phát huy hiệu quả cũng như tránh gặp phải các biến chứng nguy hiểm khi sử dụng, bạn nên tham khảo trước ý kiến tư vấn từ chuyên gia y tế.