Triple test - Một xét nghiệm giúp đánh giá nguy cơ thai mắc các hội chứng Down Edward hoặc dị tật ống thần kinh ở quý 2 của thai kỳ

PGS TS Nguyễn Nghiêm Luật - Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC

Triple test được thực hiện bằng cách đo lượng AFP (alpha fetoprotein), β-hCG (beta-human chorionic gonadotropin) và estriol không liên hợp uE3 (unconjugated estriol) còn gọi là estriol tự do (free estriol) trong máu thai phụ, sau đó được tính toán cùng với cân nặng, chiều cao của mẹ, tuổi thai, , … nhờ một phần mềm chuyên dụng để đánh giá nguy cơ các hội chứng Down, Edward hoặc dị tật ống thần kinh của thai ở quý 2 của thai kỳ. Các chất hóa sinh này được sản xuất một cách bình thường và xuất hiện trong máu mẹ trong quá trình phát triển của thai và nhau thai. Nếu thai có sự lệch bôi lẻ nhiễm sắc thể (aneuploidies), nồng độ của các thông số này sẽ thay đổi trong máu mẹ và việc định lượng chúng trong máu mẹ cùng với kết quả siêu âm,… có thể giúp đánh giá nguy cơ dị tật bẩm sinh của thai.

AFP được sản xuất từ túi noãn hoàng, các tế bào gan chưa biệt hóa và đường tiêu hóa của thai.

β-hCG là một glycoprotein được sản xuất bởi bào thai giai đoạn sớm và sau đó bởi lớp hợp bào lá nuôi (syncytiotrophoblast) của nhau thai.

uE3 là hormone estriol dạng tự do, được sản xuất từ gan và nhau thai của thai.
 

Kết quả sàng lọc Triple test ở quý 2 của thai kỳ cho biết liệu thai có nguy cơ bị hội chứng Down (bất thường nhiễm sắc thể 21: chromosome 21), hội chứng Edward (bất thượng nhiễm sắc thể 18) hoặc dị tật ống thần kinh (neural tube defect) hay không? [1, 2, 3, 6]. Khoảng 5% thai phụ có các mức độ bất thường của β-hCG, AFP và uE3 trong máu của họ. Các nguyên nhân các bất thường này là: tính toán sai tuổi thai, thai đôi (sẽ sản xuất ra nhiều các dấu ấn này hơn thai đơn) hoặc các dị tật bẩm sinh.

1. Chỉ định:
 

- Tất cả các thai phụ có thai ở tuần thứ 15 đến tuần thứ 20, kết quả chính xác nhất ở tuần thứ 16 đến tuần thứ 18, nên được thử triple test.
 

- Đặc biệt, những thai phụ có các đặc điểm sau đây rất cần được thử triple test:
 

·      Tiền sử gia đình có người bị dị tật bẩm sinh
 

·      Thai phụ trên 35 tuổi
 

·      Đang sử dụng thuốc hoặc các hóa chất có thể gây hại cho thai
 

·      Bị bệnh tiểu đường và có sử dụng insulin
 

·      Bị nhiễm virus trong thời kỳ mang thai
 

·      Có tiếp xúc với phóng xạ liều cao
 

- Những thai phụ đã kiểm tra double test ở quý 1 của thai kỳ với thai có nguy cơ dị tật bẩm sinh ở mức ranh giới (borderline risk) cần phải thử tiếp triple test để đánh giá mức độ nguy cơ rõ ràng hơn [5].
 

2. Ý nghĩa lâm sàng:
 

Sự khác nhau của các giá trị AFP (ng/mL), b-hCG (mU/mL) và uE3 (ng/mL) được một phần mềm máy vi tính chuyên dụng tính toán hiệu chỉnh theo tuổi mẹ (năm), tuổi thai (tuần + ngày), cân nặng của mẹ (kg) và chủng tộc để thành một đơn vị đa trung bình MoM (multiple of median) và mức độ nguy cơ của các hội chứng trên được tính toán từ các giá trị đa trung bình ấy [4].
 

Giá trị bình thường của các thông số AFP, β-hCG và uE3 máu thai phụ sau khi hiệu chỉnh đều bằng 1 MoM. Giá trị ngưỡng (cut-off) thấp và cao của các thông số để đánh giá nguy cơ  như sau:
 

AFP < 0,4 hoặc > 2,5 MoM
 

b-hCG < 0,4 hoặc > 2,5 MoM
 

uE3 < 0,5 MoM
 

2.1. Mức độ cao của β-hCG > 2,5 Mom và mức độ thấp của AFP < 0,4 MoM và uE3 < 0,5 MoM trong máu người mẹ có thể phát hiện hội chứng Down với độ nhạy 70% và dương tính giả là 5%. Mức nguy cơ đối với hội chứng Down thường được đánh giá là > 1: 250.

2.2. Các mức độ thấp của cả 3 dấu ấn β-hCG < 0,4 MoM, AFP < 0,4 MoM và uE3 < 0,5 MoM chỉ ra một nguy cơ cao đối với trisomy 18 - một bất thường nhiễm sắc thể, gây nên hôi chứng Edward với độ nhạy là 60% và dương tính giả là 0,2%. Mức nguy cơ đối với hội chứng Edward thường được đánh giá là > 1: 100.

2.3. Nếu chỉ có sự tăng riêng mức độ AFP > 2,5 MoM, trẻ có nguy cơ bị dị tật ống thần kinh. Triple test có khả năng phát hiện 88% tật không não (anencephaly) và 79% tật hở cột sống (open spina bifida)  với dương tính giả 3%.

3. Một số điểm cần lưu ý:
 

3.1. Nên nhớ rằng Triple test chỉ là một xét nghiệm sàng lọc nhằm đánh giá nguy cơ dị tật bẩm sinh của thai [7]. Các quá trình chẩn đoán khác như siêu âm, chọc ối (amniocentesis) có thể được xem xét khi có bất thường về kết quả sàng lọc triple test.
 

3.2. Các hình ảnh siêu âm có thể cho biết tuổi thai hoặc thai đơn hay thai đôi. Đôi khi siêu âm có thể phát hiện các dị tật của thai.

- Nếu kết quả siêu âm chỉ ra thai đôi hoặc sai lạc về tuổi thai, không cần phải làm lại triple test.
 

- Nếu siêu âm không chỉ ra được bất kỳ nguyên nhân nào dẫn đến bất thường của β-hCG, AFP và uE3 thì gợi ý thai phụ nên được chọc ối, làm nhiễm sắc thể đồ (Karyotyping) để chẩn đoán xác định hội chứng Down, hội chứng Edward và các bất thường nhiễm sắc thể khác với độ chính xác là 99,4-99,8%.
 

3.3. Điều cần chú ý nữa là triple test không có khả năng giúp phát hiện tất cả các dị tật bẩm sinh, nghĩa là không thể phát hiện tất cả các dị tật ống thần kinh hoặc các dị tật khác của nhiễm sắc thể. Nó chỉ có thể cảnh báo người thày thuốc rằng hiện tại thai có nguy cơ tăng đối với một số dị tật và rằng chọc ối cần phải được xem xét thực hiện để chẩn đoán xác định.
 

3.4. Đôi khi, để tăng độ nhạy của triple test, người ta sử dụng test 4 "quad test" bằng cách đo và tính toán thêm Inhibin A vào các thông số β-hCG, AFP và uE3 của triple test [7]. Inhibin A trong huyết thanh mẹ sẽ cao trong Trisomy 21 và thấp trong Trisomy 18.

Hiện nay, triple test đang được thực hiện hàng ngày tại Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC 42 Nghĩa Dũng, Ba Đình, Hà Nội.

     TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.      Ball RH, Caughey AB, Malone FD, et al. First- and second-trimester evaluation of risk for Down syndrome. Obstet Gynecol 2007; 110(1): 10-17.

2.      Benn PA. Advances in prenatal screening for Down syndrome: I. general principles and second trimester testing. Clin Chim  Acta 2002; 323(1-2): 1-16. 

3.      Harrison G, Goldie D. Second-trimester Down's syndrome serum screening: double, triple or quadruple marker testing? Ann Clin Biochem 2006; 43(1): 67-72.

4.      Lamlertkittikul S, Chandeying V (2007). Experience on triple markers serum screening for Down syndrome fetus in Hat Yai, Regional Hospital. J Med Assoc Thai 2007; 90(10): 1970-1976.

5.       Maymon R, Cuckle H, Jones R, Reish O, Sharony R, Herman A. Predicting the result of additional second-trimester markers from a woman's first-trimester marker profile: A new concept in Down syndrome screening. Prenatal Diagnosis 2005; 25(12): 1102-1106.

6.      Meier C, Huang T, Wyatt PR, Summers AM. Accuracy of expected risk of Down syndrome using the second-trimester triple test. Clinical Chemistry 2002; 48(4): 653-655.

7.      Wald NJ, Morris JK, Ibison J, Wu T, George LM. Screening in early pregnancy for pre-eclampsia using Down syndrome quadruple test markers. Prenat  Diagn 2006; 26(6): 559-564.