Vi nấm và những tác hại của chúng đối với sức khỏe

Vi nấm là các loại vi sinh vật sinh sống khắp nơi ngoài môi trường và ở cơ thể vật chủ. Nó mang đến rất nhiều lợi ích cho đời sống nhưng đồng thời nó cũng gây ra rất nhiều tác hại về mặt kinh tế và có thể gây ra rất nhiều bệnh cho cơ thể người khi nó phát triển quá mức. Vậy vi nấm là gì? Nó gây hại cho cơ thể như thế nào?

1. Vi nấm là gì?

Vi nấm là những vi sinh vật có nhân và vách tế bào thực sự nhưng không có chất diệp lục nên không thể quang hợp. Tuy nhiên nó có một hệ thống men rất dồi dào nhờ đó chúng có khả năng lấy các chất dinh dưỡng từ môi trường hoặc từ các sinh vật khác làm chất dinh dưỡng nuôi dưỡng cơ thể.

Vi nấm có thể sinh sống và phát triển mà không cần có ánh sáng mặt trời nên nó có mặt khắp nơi trong môi trường xung quanh như đất, nước, không khí và trong cơ thể vật chủ mà nó ký sinh. 

Hình 1: Nấm Candida

Cần có cần có 2 điều kiện quan trọng để phát triển đó là nhiệt độ và độ ẩm. Chỉ cần thiếu 1 trong 2 điều kiện này cũng khiến cho nó không thể phát triển được. Chúng rất dễ phát triển trong môi trường, kể cả môi trường nghèo chất dinh dưỡng. Thậm chí trong điều kiện môi trường không có chất dưỡng cũng có thể phát triển chỉ cần có nhiệt độ và độ ẩm thích hợp. 

Thường không thể quan sát bằng mắt thường vì chúng có kích thước rất nhỏ sống trong đất hoặc sống kí sinh trong cơ thể vật chủ. Chúng lấy chất dinh dưỡng bằng nhiều cách khác nhau tùy thuộc vào việc chúng sống ở môi trường nào:

2. Vi nấm mang lại những lợi ích và tác hại gì

2.1. Lợi ích

Chúng mang đến rất nhiều lợi ích cho đời sống. Hiện nay con người đã ứng dụng vào rất nhiều lĩnh vực như nông nghiệp, công nghiệp, y học,...

Trong nông nghiệp người ta sử dụng để sản xuất ra phân vi lượng để kích thích sự phát triển của lá, tăng sản lượng, làm thức ăn cho gia súc, gia cầm,....

Trong công nghiệp, chủ yếu là công nghiệp thực phẩm: chế biến ra các thức ăn lên men, sản xuất bia,...

Hình 2: Vi nấm được ứng dụng trong sản xuất bia

Trong đời sống được dùng để phân hủy rác, chất thải.

Trong y học được sử dụng để sản xuất ra kháng sinh như kháng sinh penicillin được chiết xuất từ nấm penicillium notatum, streptomycin được chiết xuất từ nấm streptomyces griseus, chloramphenicol được sản xuất từ nấm streptomyces venezuelae,...

2.2. Tác hại

Ngoài những lợi ích vi nấm đem đến nó còn mang đến những tác hại rất nghiêm trọng trong đời sống và sức khỏe nếu như phát triển quá mức kiểm soát.

Đối với kinh tế: chúng phá hủy, làm hỏng lương thực, thực phẩm, dược phẩm, vật dụng liên quan đến đời sống con người (phá hoại mùa màng, làm hư hỏng lương thực, thực phẩm, gây bệnh cho động vật,...).

Đối với sức khỏe con người: chúng gây ra rất nhiều bệnh trên cơ thể tại những vị trí mà chúng ký sinh nếu chúng phát triển quá mức cho phép.

3. Tác hại của vi nấm sức khỏe con người như thế nào

Mầm bệnh chính là các bào tử của chúng. Những bào tử này có mặt khắp nơi trong đất, nước, trên các bề mặt, không khí. Cơ thể bị nhiễm các bào tử này qua nhiều đường như tiếp xúc trực tiếp qua da, qua đường hô hấp, qua thức ăn, qua đường niêm mạc,... Hiện nay đã phát hiện được rất nhiều loại nấm gây hại cho cơ thể trong đó thường gặp nhất là các loại nấm gây ra các bệnh về da, niêm mạc, nội tạng, các vị trí ngoại biên,...

3.1. Bệnh ngoài da

Bệnh ngoài da có thể lây truyền trực tiếp hoặc gián tiếp từ người sang người, cũng có thể lây từ động vật sang người, từ đất sang người. Các bệnh thường gặp là:

Lang ben do pityriasis versicolor gây ra. Biểu hiện của bệnh là trên da xuất hiện các vùng nấm có nấm màu trắng, giới hạn rõ, hơi bong vảy, hơi gồ cao, nổi bật trên nền da, có nhiều ở vai và cánh tay, hiếm khi gặp ở mặt và cổ. 

Khi đổ mồ hôi có thể thấy ngứa. Trên cùng một bệnh nhân, có thể có những mảng da bệnh màu nâu cafe sữa đến nâu nhạt ở những vùng da khuất sau quần áo (ngực, bụng, đùi,...). Dần dần, các mảng da nâu cũng tiến triển thành mảng trắng.

Hình 3: Triệu chứng bệnh lang ben

Hắc lào do nấm tinea circrinata: Biểu hiện đầu tiên là xuất hiện mẩn đỏ, có bọng nước, ngứa, lan rộng ra chung quanh vùng trung tâm lành dần, tạo nên hình vòng. Những vết thương gần nhau khi lan rộng sẽ hòa lẫn vào nhau tạo thành hình đa vòng. Nếu không điều trị kịp thời nó sẽ lan rộng ra khắp cơ thể.

Nấm bẹn do Epidermophyton floccosum, T. rubrum, T.mentagrophytes và. Interdigitale gây ra. Triệu chứng là hai bên bẹn xuất hiện mảng da đỏ hồng, ngứa, đối xứng hoặc không đối xứng bờ viêm, có bóng nước, ngứa, lan rộng ra hai bên đùi, mông.

Nấm móng thường do trichophyton gây ra chúng xuất hiện trong các bờ của móng, ở trong đó nó phát triển thành những mảng có giới hạn trên bề mặt móng xâm nhập từ bờ xa của móng sau đó ăn dần vào bên trong và lên trên, dần dần móng trở nên đục lồi lõm,nâu đen và bị phá hủy một phần hoặc toàn phần, trơ ra nền móng xù xì, đen và đầy vi nấm. Khi xâm nhập từ bờ bên, chúng thường lan lên trên, tạo ra những mảng trắng - vàng nhạt, từ đó xâm nhập vùng tiểu nguyệt và gốc móng.

Nấm kẽ thường do nấm Epidermophyton, nấm trichophyton hoặc Nấm Candida albicans gây ra. Thường xuất hiện gặp ở kẽ chân những người làm những công việc phải ngâm nước trong nhiều giờ nhất là ở những nơi có nước bẩn như đồng ruộng, ao hồ, cống rãnh,... 

Triệu chứng thường thấy là ở kẽ chân tróc vảy trắng, để lộ da non màu đỏ bên dưới. Đôi khi kẽ nứt da, nhiễm khuẩn gây đau đớn,  lan rộng lên vùng lưng và lòng bàn chân. Nặng hơn có thể có nhiều bóng nước ở lòng bàn chân, thân mình,...

Vảy rồng  do nấm T. concentricum gây ra, thường xuất hiện trên cả một vùng da rộng lớn, có khi cả thân mình : da không viêm nhưng ngứa và tróc vảy, các vảy xếp thành hình đồng tâm. Bệnh thường rất khó chữa khỏi.

Hình 4: Triệu chứng bệnh vảy rồng

Nấm tóc do Trichophyton gây nên triệu chứng thường là da đầu bị sưng, mủ bọc ở chân sợi tóc làm sợi tóc tuột đi khiến bệnh nhân có những mảng tròn gồ cao và trụi tóc.

3.2. Các bệnh nấm ở niêm mạc, nội tạng

Viêm giác mạc do nấm mycotic keratitis có sẵn trong đất hoặc trên các cây cỏ. Nó xâm nhập giác mạc qua các vết trầy xước, thường xảy ra sau chấn thương mắt. 

Bệnh bắt đầu là một cục nhỏ hơi gồ cao, màu trắng xám, sau đó phần giác mạc chung quanh hóa lỏng, tạo nên một vết loét nông màu trắng, quanh vết loét có một vòng rộng, xám nhạt, giới hạn rõ, có những đường tia, không có mạch máu nhỏ trên kết mạc. Bệnh nhân thường tự chữa bằng các loại thuốc nhỏ mắt có kháng sinh,corticoid khiến cho vết loét lan nhanh hơn.

Đẹn (tưa): do Candida albicans gây ra. Thường gặp ở trẻ sơ sinh trẻ nhũ nhi suy dinh dưỡng, rối loạn tiêu hóa, người suy kiệt, người già yếu, lạm dụng kháng sinh; Bệnh cũng thường gặp ở người mắc các bệnh tổn thương miễn dịch như HIV/AIDS. Với các biểu hiện niêm mạc miệng viêm đỏ, khô, lưỡi bóng hoặc có gai thịt nhỏ, trên đó xuất hiện những điểm trắng, các điểm lớn dần và hợp với nhau thành những mảng trắng. Các mảng thường mềm, dễ bóc thường gặp ở lưỡi, đôi khi ở vòm hầu, amydal. Lở trắng hai mép, viêm lưỡi đỏ tróc gai thịt hoặc lưỡi đen cũng là những dạng khác của bệnh. Có khi bệnh nhân không có mảng trắng mà lại bị khô miệng, mất vị giác, đau khi nuốt.

Hình 5: Biểu hiện của bệnh tưa

Viêm âm đạo - âm hộ: thường do nấm Candida albicans gây ra. Bệnh nhân thấy rất ngứa hoặc rát bỏng âm hộ, ra huyết trắng giống như sữa đông, khám mỏ vịt thấy niêm mạc sưng đỏ, có nhiều mảng trắng. Bệnh nhân có thể đi tiểu rát, đau trong khi giao hợp. 

Viêm đường tiêu hóa thường gặp là viêm ruột hoặc viêm thực quản thường gặp ở những trẻ bị suy dinh dưỡng hoặc người lớn suy kiệt hoặc ở những người sử dụng nhiều kháng sinh. Các triệu chứng thường gặp là nghẹn họng, đau bụng, tiêu chảy, sôi ruột, ói mửa, khó thở. Có rất nhiều vết loét ở niêm mạc dạ dày, tá tràng và ruột non. Thủng ruột là biến chứng dễ xảy ra, dẫn đến viêm phúc mạc và phát tán vi nấm theo đường máu đến gan, lách và các cơ quan khác.

Viêm phổi do nấm Aspergillus: Người bệnh thường bị sụt cân, sốt cao, xuất hiện các triệu chứng đau ngực, khó thở, ho dai dẳng, có thể ho ra máu.

Hình 6: Nấm Aspergillus

Mặc dù không gây ra những hậu quả nặng nề nhưng các bệnh về vi nấm thường kéo dài dai dẳng và hay tái phát lại nếu gặp điều kiện thuận lợi, hơn nữa nếu những bệnh này tái lại thường nặng hơn, dai dẳng hơn lần trước và khó chữa khỏi hơn gây ra những ảnh hưởng trong đời sống hàng ngày. 

Vì vậy khi gặp các bất thường về da có nghi ngờ do vi nấm gây ra cần phải đến ngay với các cơ sở y tế để thăm khám và tiến hành các xét nghiệm xác định, tránh để tình trạng diễn biến nặng.

Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC một đơn vị tư nhân hàng đầu trong khám chữa bệnh với phương châm Dịch vụ tốt, công nghệ cao luôn cố gắng đáp ứng tất cả các nhu cầu về chăm sóc sức khỏe của khách hàng.

Gọi đến tổng đài 1900 56 56 56 để được tư vấn thêm về các bệnh da liễu và các tình trạng sức khỏe khác.