Cấy dịch não tủy là một trong những xét nghiệm cận lâm sàng giúp hỗ trợ chẩn đoán, điều trị và tiên lượng các bệnh liên quan đến hệ thần kinh trung ương. Đây là một phương pháp thường xuyên được yêu cầu thực hiện và vô cùng hữu ích, hãy cùng tìm hiểu nhé.
1. Cấy dịch não tủy và các bệnh lý liên quan
Dịch não tủy là một chất dịch trong, không màu được chứa trong các não thất, khoang dưới nhện và các bể não. Chúng được tiết ra từ đám rối mạch mạc và có chức năng bảo vệ bộ não và tủy sống trước những va đập chấn thương cơ học. Ngoài ra dịch não tủy còn tham gia vào sự chuyển hóa và cung cấp dinh dưỡng cho hệ thần kinh trung ương.
Thành phần của dịch não tủy khá tương đồng với huyết tương, tuy nhiên không chứa fibrinogen, bilirubin và có rất ít cholesterol. Khi hệ thần kinh trung ương có sự tổn thương, dịch não tủy sẽ có những thay đổi. Tiến hành xét nghiệm dịch não tủy nhằm đánh giá tình trạng dịch và gợi ý chẩn đoán các bệnh liên quan đến hệ thần kinh trung ương.
Hình 1: Xét nghiệm dịch não tủy hỗ trợ chẩn đoán viêm màng não.
Cấy dịch não tủy là một trong những xét nghiệm cận lâm sàng hỗ trợ chẩn đoán các bệnh về viêm màng não, viêm não, viêm tủy,... trong đó đặc biệt là viêm màng não. Đây là một dạng nhiễm trùng của màng não và bất cứ ai cũng có thể mắc. Nếu chủ quan và không điều trị kịp thời có thể dẫn đến tê liệt chân tay, phù não, động kinh, điếc, mù, hôn mê, thậm chí tử vong.
Một số triệu chứng lâm sàng đặc biệt cần chú ý của viêm màng não đó là sốt, đau đầu, cứng gáy, sợ ánh sáng, nôn và buồn nôn, đầu óc lơ mơ, hay lú lẫn,...
Những nguyên nhân gây viêm màng não được phát hiện đó là:
a. Do vi khuẩn:
Đây là dạng nguy hiểm và thường gặp nhất. Theo nghiên cứu, trong vòng 24h nếu không điều trị kịp thời bệnh có thể gây tử vong tới 50%. Ngược lại nếu điều trị kịp thời thì nguy cơ tử vong vẫn rơi vào khoảng 20 - 25%. Những vi khuẩn gây bệnh hàng đầu đó là:
- Haemophilus influenzae type B (HI): vi khuẩn này lây qua tuyến nước bọt khi tiếp xúc, ho, hắt hơi,...
- Não mô cầu Neisseria meningitidis: vi khuẩn này cũng lây qua đường hô hấp khi ho hắt hơi, bắn nước bọt và sờ vào đồ vật chứa vi khuẩn. viêm màng não do não mô cầu có tỷ lệ tử vong rất cao nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.
- Phế cầu Streptococcus pneumoniae: đây là nguyên nhân phổ biến nhất của viêm màng não do vi khuẩn mắc phải ở cộng đồng. Biểu hiện thường thấy đó là sốt cao, nhức đầu, đau mỏi cơ khớp, tụt huyết áp, nước tiểu ít, sốc,...
Hình 2: Não mô cầu Neisseria meningitidis là nguyên nhân gây viêm màng não rất nguy hiểm
b. Do virus: khá khó phát hiện và cần phải tiến hành các kỹ thuật chẩn đoán đặc biệt như sinh học phân tử.
Ngoài ra khi nuôi cấy dịch não tủy còn phát hiện những vi khuẩn khác như E. Coli, Listeria monocytogenes, S. Agalactiae, nấm, trực khuẩn lao Mycobacterium tuberculosis,...
2. Cách lấy bệnh phẩm nuôi cấy dịch não tủy
Chọc dò tủy sống hiện nay đang là phương pháp an toàn và phổ biến nhất để lấy dịch não tủy. Người thực hiện thủ thuật phải là bác sĩ có chuyên môn và đã được đào tạo bài bản về quy trình chọc dò. Trước khi tiến hành kỹ thuật, bác sĩ phải giải thích về mục đích và trấn an bệnh nhân. Kiểm tra các dấu hiệu sinh tồn mạch, huyết áp,... ổn định.
- Hướng dẫn bệnh nhân nằm đúng tư thế nghiêng, hai chân co lên và đấu gối sát bụng, hai tay ôm đầu gối về phía ngực.
- Xác định vùng đâm kim, sát trùng bằng cồn iod và cồn 70 độ, sau đó tiêm thuốc gây mê tại chỗ.
- Tiến hành đưa kim tiêm vào cột sống và hút lấy dịch não tủy ra ngoài.
- Trong quá trình thực hiện cần chú ý quan sát sắc mặt và tình trạng bệnh nhân.
- Sau khi lấy được khoang 1 - 10ml dịch thì rút kim ra, vệ sinh và băng lại vết thương.
- Cho bệnh nhân nghỉ ngơi và hướng dẫn những điều cần lưu ý sau chọc dò.
Hình 3: Tư thế chọc hút dịch não tủy.
Ngoài phương pháp chọc dò tủy sống, có thể tham khảo thêm các cách lấy bệnh phẩm dịch não tủy khác như:
- Chọc Cisternal: đưa kim vào phía sau hộp sọ, dưới xương chẩm để hút lấy dịch, phương pháp này có độ nguy hiểm cao.
- Chọc não thất: khoan một lỗ trên hộp sọ và đưa kim trực tiếp vào não thất để lấy dịch. Phương pháp này thường chỉ được yêu cầu với bệnh nhân có nguy cơ bị thoát vị não, hiếm khi sử dụng và chủ yếu trong phòng mổ.
Dịch não tủy sau khi lấy cần gửi ngay đến phòng xét nghiệm càng sớm càng tốt vì các tác nhân gây bệnh ở dịch não tủy rất dễ chết. Nếu chưa gửi ngay, có thể bảo quản ở nhiệt độ 35 - 37 độ C nhưng không quá 4 tiếng. Tuyệt đối không được bảo quản trong tủ lạnh.
3. Quy trình cấy dịch não tủy và ý nghĩa của xét nghiệm
Nhân viên xét nghiệm sau khi đã kiểm tra mẫu dịch đạt chất lượng và đúng thông tin hành chính sẽ tiến hành chuẩn bị các dụng cụ và môi trường thạch máu, chocolate, macconkey. Cần quan sát tính chất dịch não tủy trong hay đục, có màu vàng hay vàng chanh, có lẫn máu hoặc cặn.
Dịch để lắng tự nhiên hoặc ly tâm, sau đó nhuộm Gram để quan sát hình thái vi khuẩn hoặc nhuộm Ziehl - Neelsen nếu nghi ngờ lao. Hút dịch ở đáy ống bằng pipet vào các môi trường và tiến hành cấy. Có thể cấy thêm vào canh thang BHI trong trường hợp khó mọc và số lượng dịch nhiều.
Các đĩa thạch sau đó được ủ trong tủ ấm 5 - 10% CO2 ở nhiệt độ 35 - 37 độ C. Sau 2 ngày, nếu không thấy khuẩn lạc mọc, trả kết quả âm tính không tìm thấy vi khuẩn/ nấm gây bệnh. Ngược lại nếu có khuẩn lạc mọc, tiến hành định danh và làm kháng sinh đồ.
Hình 4: Định danh các vi khuẩn mọc
Việc xác định chính xác chủng loại vi khuẩn và tìm ra kháng sinh đặc hiệu rất có ý nghĩa trong việc chẩn đoán sớm và điều trị bệnh. Đối với viêm màng não mủ, dịch thường đục và cấy dịch não tủy tìm thấy phế cầu S.pneumoniae, não mô cầu Neisseria meningitidis,... Đối với viêm màng não lao, dịch thường có màu vàng chanh trong suốt, khi cấy dịch hoặc nhuộm Ziehl - Neelsen phát hiện trực khuẩn lao,...
Cần chú ý một số yếu tố có thể ảnh hưởng đến kết quả như bệnh nhân dùng thuốc kháng sinh hệ thống, quy trình lấy mẫu và cấy không đảm bảo quy tắc vô khuẩn, dịch bị nhiễm bẩn hoặc nhiễm vi khuẩn khác bên ngoài, vận chuyển, bảo quản dịch không đúng cách,...
Mọi thao tác trong quy trình lấy bệnh phẩm, vận chuyển và đặc biệt là cấy dịch não tủy cần phải tuân thủ đúng theo quy định. Nếu không sẽ làm sai lệch kết quả và ảnh hưởng trực tiếp đến việc điều trị cho bệnh nhân.
Hiện nay, có nhiều đơn vị y tế đang triển khai kỹ thuật cấy dịch não tủy, trong đó MEDLATEC là nơi bạn có thể hoàn toàn yên tâm. Tại đây, chúng tôi có cơ sở vật chất khang trang, hệ thống trang thiết bị y tế hiện đại, tiên tiến giúp thực hiện các kỹ thuật lâm sàng và cận lâm sàng hiệu quả. Cùng với đó không thể thiếu là đội ngũ nhân viên, điều dưỡng, bác sĩ, các chuyên gia hàng đầu luôn sẵn sàng phục vụ người bệnh. Giúp bạn an tâm và thoải mái nhất khi đến khám chữa bệnh và sử dụng các dịch vụ y tế khác.
Hãy liên hệ ngay với MEDLATEC nếu bạn có bất cứ nhu cầu hoặc thắc mắc gì. Chúng tôi rất sẵn lòng lắng nghe.
1900 565656
